Azərbaycana qarşı törədilən CİNAYƏTƏ CAVAB - 98 il öncənin qisası alınır

Tarix: 17 Iyul 2021 15:18

"1921-ci ilə qədər Zəngəzur, Dağlıq Qarabağ məsələsi bütövlükdə gündəlikdə olmayıb".

Bunu Sonxeber.net-a açıqlamasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası nəzdində Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun direktoru Cəbi Bəhramov deyib.

Tarixçi bildirib ki, 1921-ci ilə qədər heç yerdə Zəngəzurun ermənilərə aid olması, bu ərazilərin erməni torpağı olması faktına rast gəlmək mümkün deyil:

"Doğrudur, 1918-ci ilin mayın 29-da Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti Milli Şurasının qəbul etdiyi qərara əsasən İrəvan şəhəri və onun ətrafında olan 9 min kv/km ermənilərə güzəştə gedilib. Bu o deməkdir ki, o ərazidə tarixin heç bir mərhələsində ermənilərin dövləti və yaxud hər hansı bir qurumu olmayıb. Yəni Azərbaycan tərəfi o zaman yaranmış şəraiti nəzərə alaraq və humanizm nümunəsi göstərərək qədim Azərbaycan şəhəri İrəvanı və onun ətrafında olan 9 min kv/km-i güzəştə gedib. Hərçənd ki, nə Cumhuriyyəti yaradanların, nə bu məsələni müzakirə edənlərin belə qərar qəbul etməyə haqqı var idi. Amma buna baxmayaraq bu güzəştdən sonra ermənilər özləri üçün belə bir məkan qazandılar və başladılar Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları qaldırmağa. Və bu ərazi iddialarının arxasında qərb ölkələri dayanırdı. Söhbət 1918-1920-ci illərdən gedirdi. Bu illərdə Daşnaq Ermənistanı Sovet Rusiyası ilə əlaqədə idi. 1920-ci ilin aprelin 28-də AXC süquta uğradıqdan sonra Azərbaycanı ələ keçirən sovet Rusiyası 1920-ci ilin noyabrın 29-da Daşnaq Ermənistanını ələ keçirdi və bundan sonra sözləşmə zamanı Stalinin və Canekidzenin birgə cinayətkar fəaliyyəti nəticəsində Zəngəzur və digər torpaqların ermənilərə verilməsi söhbəti ortaya çıxdı.1921-ci ildə "Dağlıq Qarabağ" deyilən bir məfhumu ortaya atdılar. O zaman Şuşa Qəza rəisinin bununla bağlı Azərbaycan rəhbərliyinə məktubu var. O qeyd edir ki, Qarabağın dağlıq hissəsini ermənilər almaq üçün bura nümayəndələrini göndərirlər. 1923-cü ildə həmin dağlıq hissədə murdar ermənilər üçün yaradılan ərazi vahidi "Dağlıq Qarabağ" adlanmağa başlayır. Onu qəsdən bolşeviklər etdilər. 

XX əsrin 20-ci illəri Qarabağa köçürülən ermənilər

Dağlıq Qarabağ ifadəsi yoxdur, Qarabağ vardır. Dağlıq Qarabağ siyasi məqsədlərlə rəsmi leksikona gətirilmiş ifadədir. Bu, sovet hökümətini yaradanların bilavasitə hazırladığı planın tərkib hissəsi idi. Buna görə də 1923-cü ilin iyulun 7-də qəbul edilən qərara əsasən vaxtilə İrandan, Türkiyədən köçürülən ermənilər üçün Azərbaycan SSRİ tərkibində muxtar vilayət yaratdılar. Və bundan sonra isə bu azmış kimi, hələ ondan 2 il qabaq, yəni 1921-ci il iyulun 6-dan başlayaraq ermənilər ilə bolşeviklər birgə 1920-ci il noyabrın 30-da Nərimanovun aldadılaraq etdiyi bəyanata istinad edilərək Zəngəzurun və o cümlədən Naxçıvanın Ermənistana verilməsi məsələsini gündəliyə gətirməyə başladılar. Bunun üçün nə az-nə çox, 1921-ci ildən 1929-cu ilə qədər iş aparıldı. Söhbət ondan gedirdi ki, sovet hökümətinin 1923-cü ildə məxfi qəbul etdiyi qərara əsasən Ermənistan SSRİ adlanan əraziyə 500 min erməni köçürülməli idi. Bu köçürülənlərdən 2 min erməni ailəsi Fransadan köçürülməli idi. Qalanları Yunanıstandan, Livandan, Suriyadan, İraqdan və digər ölkələrdən gəlməi idi, o cümlədən Türkiyədən. Hərçənd ki, Zəngəzur ərazisi Azərbaycan SSRİ ərazisi hesab olunurdu. Çünki Zəngəzur ərazisini ələ keçirmək üçün 1921-ci il iyulun 20-də "gizli işi gücləndirmək" məqsədilə Ermənistan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsində məsələ müzakirə olunur və o zaman iki nəfər - Ermənistan Təsərüffat Şurasının sədri və Ədliyyə naziri Karinyan Zəngəzura ezam edilirlər. Və burada aparılan iş nəticəsində Ermənistanın Daxili İşlər Komissarı Makensiyan və həmin hökümətdə Post-teleqraf komissarı işləyən Tersemenyan Zəngəzurun İnqilab Komitəsinə rəhbər vəzifələrə göndərirlər ki, birada iş aparsınlar. Çox təəssüflər olsun, orada azərbaycanlılar içərisindən bir nəfər Ocaqqulu Musayev adlı xəyanətkarı Bakıdan Zəngəzura göndərirlər. Bu adam Zəngəzur əhalisi arasında başlayır təbliğat aparmağa ki, Zəngəzur bütünlüklə verilsin Erməsitan SSRİ tərkibinə. Bunu bilən Əliheydər Qarayev Nərimanova müraciət edib (söhbət 1921-ci ildən gedir - red). Və həmin ildə, o, Ocaqqulu Musayevi həbs etdirib, sonra da güllələmişdilər. Maraqlısı ondadır ki, 1923-cü ildə başlayan həmin o köçürmə prosesi ki var idi, bu 1936-cı ilə qədər davam etdi. Həmin müddət ərzində köçürülənlərin sayı artdı (o ərazilər ki, azərbaycanlılar yaşayırdı. Bu ərazilər Zəngəzurun Qərb hissəsi idi və Göyçə gölünün ətrafındakı torpaqlar, o cümlədən İrəvan şəhəri və onun ətrafındakı ərazilərdə - red). Ermənilər bundan sonra məsələ qaldırdılar ki, burada etnik cəhətdən əhalinin sayı ermənilərin xeyrinədir və rəsmi olaraq bu ərazilər Ermənistan SSRİ tərkibinə verilməlidir.

Onu da deyim ki, o zaman Nəromanovu artıq Azərbaycandan aparmışdılar. Bu dövrdə Azərbaycanın rəhbəri Kirov, yəhudi millətindən olan bir neçə nəfər var idi. Kirovdan sonra 1926-cı ildə Azərbaycanın rəhbəri Levon Mirzoyan təsdiq edilmişdi, Nazirlər Sovetinin sədri isə Rubenov idi. Buna görə də 1929-cu ilin fevralın 18-ə qədər Zəngilan rayonuna aid, Ordubada aid olan kəndlər Ermənistan SSRİ tərkibinə verilərək Mehri rayonu yaradıldı. Bax bu, Azərbaycan xalqına qarşı Sovet Rusiyasının törətdiyi ən ağır cinayətlərdən biri idi. Əgər birinci cinayət işğal idisə, ikinci cinayət Azərbaycan torpaqlarının parçalanıb Ermənistana verilməsi, üçüncü cinayət isə Naxçıvan kimi qədim bir ərazinin Azərbaycan torpağından ayrılması idi. 

Prezident İlham Əliyev şəhid ailələri və müharibə əlilləri ilə görüşü zamanı çıxışında dedi ki, Zəngəzurun Qərb hissəsinin Ermənistana verilməsi Türk Dünyasına qarşı törədilən ən ağır cinayət idi. Onu da deyim ki, 1918-1920-ci illərdə Zəngəzur ərazisində yaşayan əhalinin 10 min 63 nəfəri məhv edilib, 115 kəndi dağıdılmışdı. Və həmin o köçürülən ermənilər də o ərazilərə yerləşdirilmişdi. Amma siz 1921-ci ilə qədər heç yerdə Zəngəzurun ermənilərə aid olması, erməni torpağı olması faktına rast gəlməyəcəksiniz. Yoxdur elə bir şey. Bu ərazilər hamısı Prezidentin dediyi kimi, Azərbaycan torpağıdır, Azərbaycan xalqına məxsus ərazilərdir. 

1929-cu ildən 1988-ci ilin noyabrın 23-ə qədər bütün təhdidlərə, atılan addımlara baxmayaraq istər Qərbi Zəngəzur, istər Şərqi Zəngəzur əhalisinin tam üstünlüyü Azərbaycan əhalisinin tərəfində olub. Amma həmin dövrdə Fransanın, ABŞ-ın, Almaniyanın və şünhəsiz ki, Çar Rusiyasından sonra Sovet Rusiyasının Azərbaycan xalqına qarşı cinayətkar münasibəti nəticəsində bütün Qərbi Azərbaycan ərazisindən, o cümlədən Zəngəzur ərazisindən bütün azərbaycanlı əhali etnik təmizlənməyə və soyqrıma məruz qaldı. Və buna görə də biz bu məsələləri tədqiq edirik, artıq "Zəngəzur tarixi" adlı böyük bir fundamental bir tarixi əsər hazırlanır. Redaktə olunur, yəqin ki, yaxın vaxtlarda çap olunacaq. Burada çox məsələlər əksini tapıb. 

Onu da əlavə edim ki, Prezident İlham Əliyev bu möhtəşəm qələbədən sonra işğaldan azad edilən ərazilərdə bu quruculuq işlərinin ki əsasını qoydu, təbii olaraq artıq məsələ tam şəkildə həll olunub. Azərbaycan ərazisində "Dağlıq Qarabağ" deyilən bir inzibati vahid yoxdur və bundan sonra da olmayacaq. Yalnız Qarabağ regionu var. Və Qarabağın istər dağlıq hissəsi, istər aran hissəsi bir regiondur. Dövlət başçısının Fərmanı ilə bir neçə iqtisadi rayon yaradıldı, o cümlədən Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonu yaradıldı. Fikir verin, Prezident İqtisadi rayonların yaradılması ilə bağlı Fərmanı 7 iyul tarixində imzaladı. Düz 1923-cü il iyulun 7-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yaradılması haqqında qərar qəbul edilib. Həmin bu gün (7 iyul) Prezident İlham Əliyevin imzaladığı Fərman Azərbaycan xalqına qarşı edilən həmin o cinayətin cavabıdır. Yəni belə bir ərazi yoxdur, bu, qondarma bir ərazi vahidi idi və əsas məqsədi isə Azərbaycanı öz yırtıcı caynağında saxlamaq üçün Sovet höküməti bunu etmişdi. 

Ona görə də Prezidentin atdığı bu addım istər iqtisadi cəhətdən, istər siyasi cəhətdən, istər mənəvi-psixoloji cəhətdən bütünlüklə Azərbaycan xalqının mənafeyinə xidmət edir. 2003-cü ilin oktyabrın 6-da (Prezident seçkilərindən sonra - red) onun birinci bəyanatı belə olmuşdu ki, "Bizim ermənilərə etdiyimiz güzəşt ondan ibarətdir ki, biz onlarla danışıqlara gedirik". Heç bir ərazidən, heç bir güzəştdən söhbət gedə bilməz. Prezident bir sərkərdə kimi öz sözünün ağası oldu və Azərbaycan xalqı qarşısında götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirdi. Prezident İlham Əliyev bir neçə gün öncə şəhid ailələri və müharibə əlilləri ilə görüşü zamanı dedi: "Əgər Şərqi Zəngəzur varsa, Qərbi Zəngəzur da var", "Mən çıxışlarımda demişəm ki, İrəvana qayıdacağıq, çünki oralar bizim tarixi torpaqlarımızdır".  

Təhməz Əsədov