Bütün varlıqları Allah yaratdı, elə isə Allahı kim yaratdı?

Tarix: 2 Yanvar 2022 19:56

Zamanımızda saf zehinləri bulandırmaq, körpə beyinləri zay etmək üçün ortaya atılan suallardan biri də "Bu məxluqatı Allah yaratdı, yaxşı Allahı - əstağfirullah - kim yaratdı?" sualıdır.

Eyni sual müşriklər tərəfindən şəxsən Peyğəbər Əfəndimizə (s.ə.s.) verilmiş və bu sual üçün Cəbrayıl (ə.s.), Allahu Azimüşşandan İxlas Surəsini cavab olaraq gətirmişdir. Bu surə ilə şirkin bütün növləri kökündən kəsilib atılır, tövhidin bütün mərtəbələri ən gözəl bir şəkildə izah edilir. Rəsulullah (s.ə.s.) Əfəndimiz də bu sualı soruşan insanlara yenə İxlas Surəsi ilə cavab verilməsini buyurmuşdur. (1)

Biz də Rəsullaha (s.ə.s.) tabe olaraq bu suala İxlas Surəsi ilə cavab verəcəyik. Cənabı Haqq İxlas surəsində özünü qullarına belə bildirməkdədir:

(Ya Peyğəmbər! Allahın zatı və sifətləri haqqında səndən soruşan müşriklərə) de: "(Mənim Rəbbim olan) O Allah birdir (heç bir şəriki yoxdur);

Allah (heç kəsə, heç nəyə) möhtac deyildir! (Hamı Ona möhtacdır; O, əzəlidir, əbədidir!)

O, nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! (Allah Özünə heç bir övlad götürməmişdir!)

Onun heç bir tayı-bərabəri (bənzəri) də yoxdur!" (İxlas Surəsi, 1-4)

Bu surə Allahın varlığının, birliyinin və tayı bərabəri olmadığının ən gözəl bir ifadəsidir və Qurani Kərimin tövhid nöqtəsidir. Bu mövzudakı digər ayələr, bu surənin təfsiri hökmündədir.

"De ki: O Allahdır, Əhaddır."

Ayədə Allah ifadəsi Cənabı Haqqın şəxsinə işarə etməkdə, Əhad isə, Onun birliyini ifadə etməkdədir. Burada bunu ifadə etmək lazımdır, Əhad adı "say olaraq" bir demək deyil, "yeganə birdir", "tək birdir", "şəriksiz birdir", "özündən başqası həmişə məxluq olan" mənasını verir. Yəni Ondan başqa bütün birlər say olaraq birdirlər, məxluqdurlar.

Cənabı Haqqın şəxsinin bir olduğunu, qudsi mahiyyətinin heç bir mahiyyətə bənzəmədiyini, məkandan və zamandan, cisimdən və cismə aid bütün xüsusiyyətlərdən uzaq olduğunu ifadə edər.

Cənabı Haqqı "Əhad" olaraq bilən bir insan Onu kimin yaratdığı kimi bir problemin nə qədər axmaq olduğunu dərhal anlar. Belə bir mömini heç bir qorxu və vəsvəsə şübhəyə sala bilməz.

(O) Allahdır, Saməddir.

Yəni, O heç bir şeyə möhtac deyil, hər şey Ona möhtacdır. Bütün istək və arzulara cavab verən, bütün ehtiyacları aradan qaldıran hökm sahibi Odur.

Doğmadığı kimi...

Yəni, Əhad və Saməd olan Allahu Təala, övlad sahibi olmaqdan, doğmaqdan və bölünüb -parçalanmaqdan uzaqdır.

"Allahu Təala, Əhad, Saməd olduğu üçün, Ondan maddə qopub ayrılmaz, çıxmaz. Onun cinsi, növü, bənzəri olmaz. Heç bir ehtiyacı və əskiyi olmaz. Ancaq Onun elmində olan hər şey, yenə Onun yaratmağı ilə bədənə gəlir. "Ol" deməsiylə olar." (2)

O Vahidi Əhad bölünmə və parçalanmadan uzaq olduğu üçün, öz şəxsindən bir ilah mövcud etməsi mümkünsüzdür. Məxluqatını elmi, iradəsi, qüdrəti ilə yaradar. Yaratdığı məxluqatın Ona bərabər yaxud Ondan güclü olması mümkünsüzdür.

...doğulmamışdır da.

Yəni, bir başqasından doğulmamışdır, sonradan olmamışdır; əvvəli yoxdur, əzəlidir. Onun olmadığı bir zaman təsəvvür edilə bilməz.

Bu ayə, Allahu Təala haqqında atalığı, analığı, başqasından doğulmuş olmağı rədd etməklə, başda Xristianların  "üçləmə" əqidəsi olmaq üzrə hər bu cür əqidə fikrini rədd edir.

Heç bir şey Onun tayı (və bənzəri) deyil.

Mərhum Əlmalılı Həmdi Əfəndi, bu ayənin təfsirində belə buyurur:

Nə əvvəlində doğuran biri, nə də sonrasında doğulmuş və doğulacaq bir əlavəsi yoxdur. Şan və dəyər baxımından da Ona heç bir şəkildə bənzəri yoxdur. Nə şəxsində, nə sifətində heç bir bərabəri, heç bir bənzəri və ya rəqibi olmamışdır və ola bilməz. Yəni əzəldə olmadığı kimi, bundan sonra da olmayacaq. Ondan başqa bir "Vacibul-vücud" yoxdur. Əzəldə olmayınca sonradan olması da mümkünsüzdür. Bunu xəbərdarlığa ehtiyac yoxdur. Çünki sonradan olanlar sonradan yaradılan və məxluq olacağı üçün onsuz da Ona bərabər olması mümkün deyil. Çünki sonradan olanda nə qədər kamal fərz edilirsə edilsin yenə də məxluqdur. (3)

Surənin əvvəlki ayələri tövhidin bütün mərtəbələrini ifadə etdiyi kimi, bu ayədə Cənabı Haqqın Şəxsində bənzəri, hərəkətlərində ortağı və sifətində tayı bərabəri olmadığını bəyan ilə şirkin bütün növlərini rədd etməkdədir.

İxlas surəsinin qısa bir şərhini verdikdən sonra bu sual haqqında bunları da ifadə etməkdə fayda görürük:

Bu varlıq aləminin yaradıcısı ancaq və ancaq bədəni vacib, əzəli və əbədi, şəxsində və sifətlərində bənzəri olmayan Allahdır. Əlbəttə, O Şəxsi Mübarək haqqında belə bir sual soruşula bilməz. Çünki kim yaratdı sualı ancaq məxluqat üçün soruşula bilər.

Allahu Təala Əhaddır; birdir, şəxsində şəriki yoxdur.

AllahuTəala Saməddir. Bütün məxluqat yaradılmalarında, davamlılıqlarında, idarə və tədbirlərində hər an Ona möhtacdır. Heç bir şeyə möhtac olmayan O Əhəd və Saməd haqqında belə bir sual soruşmaq Onu tanımamanın bir ifadəsidir.

Allahu Azimüşşan doğulmadan və doğmaqdan uzaqdır. Əzəli və əbədi olan və özündən üstün bir varlıq təsəvvür edilməyən O Şəxsi Zülcəlalın, bir başqasının təsiri ilə, bədənə gəlməsi nece düşünülə bilər?

Bəli, "Cənabı Haqqı - əstağfirullah - kim yaratdı?" sualında açıq bir ziddiyyət vardır. Belə ki: Allahu Təala Həzrətlərinin bədəni şəxsidir. Əzəli və əbədidir. Bərabəri və bənzəri yoxdur. Hər şeyi yaradan və hər şey Ona möhtacdır.

Allahu Təalanın - əstağfirullah - yaradıldığı qəbul edilirsə o halda, Onun həm əzəli, həm sonradan yaradılmış, həm Xaliq, həm məxluq, həm sonsuz qədr, həm sonsuz aciz, qısacası, həm uluhiyyətin sonsuz kamal sifətlərinə, həm də məxluqların sonsuz əskik sifətlərinə sahib olması lazım olar.

Bir an üçün Allah haqqında belə bir sual soruşulsa, o zaman bu sual başqa cür olar. Yəni Cənabı Haqqı yaradan xaliqin də bir xaliqi olar. Beləcə sual silsilə halında sonsuza qədər gedər. O halda bu problemin mahiyyəti mümkünsüzlüyə dayanar və belə bir sual heç vaxt soruşula bilməz.

Silsilənin mümkünsüz olduğuna dair bəzi misallar təqdim edək:

15 vaqonlu bir qatar düşünün. Bu vaqonlardan hər birini bir əvvəlki vaqon çəkir. Və nəhayət iş lokomotivə çatdığında artıq "lokomotivi kim çəkir?" deyə bir sual ortaya çıxır. Çünki, çəkib lakin çəkilməyən bir lokomotiv olmasa bu nizam pozular və hərəkət meydana gəlməz.

Eyni şəkildə, bir şəkərin necə edildiyini düşünək, belə fikirləşərik ki, şəkər fabrikində edilir. Şəkər fabrikindəki alətlərin harada düzəldiyini fikirləşsək onları da dəzgahlar göstəriləcək. Sonda məsələ bir şəxsin elminə, iradəsinə və qüdrətinə dayanır.

Bu misaldan aydın olduğu kimi, bu kainatın yaradılışının; şəxsi və sifətləriylə əzəli və əbədi olan Allahın elm, iradə və qüdrətinə dayanır.

"Cənabı Haqqı - əstağfirullah - kim yaratdı?" deyə firon kimi sual soruşanlar mümkünsüzlüyünü bilmədiklərini və nəfsləriylə bir demaqoqluq etdiklərini aşkar etmiş olurlar.

Haşiyələr:

(1)   Haqq Dini Quran Dili, 9/6272; Faxrəddin ər-Razi, Təfsiri Kəbir Məfatihul-Qeyb, Akçağ Nəşrləri: 23/554-555; Suyuti, Lubabun Nukul, 11,199-211; Alusi, XXX, 270-271

(2)  Əlmalılı Həmdi Yazar H. D. K. D., Cild 9, s. 6321

(3)   Əlmalılı Həmdi Yazar a. g. e., s. 6333

Milli.Az