İslama dəvət necə olmalıdır?

Tarix: 2 Dekabr 2023 05:00

İslama dəvət ən fəzilətli, xeyirli və savabı çox olan, insanlara dünya və axirətdə xoşbəxtlik nəsib edən, haqq yoluna çağıran əməllərdəndir. Uca Allah buyurur: "(İnsanları) Allaha tərəf çağıran, yaxşı iş görən və: "Həqiqətən, mən müsəlmanlardanam!" - deyən kəsdən daha gözəl söz deyən kim ola bilər?" (Fussilət, 33).
İslama dəvət peyğəmbərlərin bizə qoyub getdiyi şərəfli missiyadır. Uca Allah peyğəmbərlərə (Onlara Allahın salamı olsun) və onların ardıcıllarına dəvət etməyi əmr edərək buyurur: "Qoy sizin içərinizdən xeyrə çağıran, yaxşı işlər görməyi buyuran və pis əməlləri qadağan edən bir camaat çıxsın. Məhz onlar nicata qovuşanlardır". (Ali İmran, 104).
 
İslama dəvət etməyin savabı
Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: "İnsanları doğru yola cağıranın mukafatının üzərinə onun dəvət etdiklərinin mukafatı əlavə olunacaq və bundan heç bir şey əksilməyəcək. İnsanları doğru yoldan uzaqlaşdıran və zəlalətə çağıranlara azdırdığı insanların da günahı yüklənəcək və bundan heç nə əksilməyəcək". (Muslim, 2674).
Başqa bir rəvayətdə Peyğəmbər (Allahın ona və ailəsinə salavatı və salamı olsun) Əli ibn Əbu Talibə (Allah ondan razı olsun) belə buyurmuşdur: "Onların yurdu­na gedib çata­na­dək tələsmə. Sonra onları İslama dəvət et və özlərinə vacib buyrulanı onlara bildir. Vallahi, əgər Allah sənin vasitənlə bir nəfəri doğru yola yönəlt­sə, bu sə­nin üçün qırmızı dəvələrdən daha xeyirli olar". (əl-Buxari, 2942).
Dəvət hansı ardıcıllıqla olmalıdır
İbn Abbas (Allah ondan razı olsun) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (Allahın ona və ailəsinə salavatı və salamı olsun) Muaz ibn Cəbəli (Allah ondan razı olsun) Yəmənə gön­də­rərkən demişdir: "Onları Allahdan başqa məbudun olmadığını və mənim Allahın elçisi olduğumu (Lə iləhə illəllah, Muhəmmədən Rasulullah) qəbul etməyə dəvət et. Əgər bunu qəbul etsələr, onla­ra bildir ki, Allah onlara gecə və gündüz beş vaxt namaz qılmağı vacib buyur­muşdur. Bunu da qəbul etsələr, onlara bildir ki, Allah onlara mallarından zəkat ver­məyi - dövlətlilərindən götürüb kasıblara paylamağı vacib buyur­muşdur". (əl-Buxari, 1395).
İlk növbədə insanları Allaha şərik qoşmaqdan çəkindirmək, yalnız Ona ibadət etməyə çağırmaq lazımdır. Allaha şərik qoşmaq deyildikdə, pirlərə, ocaqlara, ölüb getmiş saleh insanlara yalvarmaq, yalnız Allahın qüdrəti çatanı yaradılmışlara şamil etmək başa düşülür.
 
Allah yoluna dəvətdə əziyyətlərə səbr etmək
Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) insanları İslama dəvət edərkən cürbəcür böhtan, hədə, təhqir, istehza, əzab-əziyyətlərə məruz qalmış, insanların ona sehrbaz, dəli, şair deməsinə, onu daşa basmasına səbr etmişdir. Uca Allah buyurur: "Sən səbrli ol! Həqiqətən də, Allahın vədi haqdır. Qoy (axirətə) yəqinliklə inanmayanlar səni qeyri-ciddi olmağa (dindən dönməyə) sövq etməsinlər". (ər-Rum, 60). "And olsun axşam çağına! Həqiqətən, insan ziyan içərisindədir. Yalnız iman gətirib yaxşı işlər görənlər, bir-birinə haqqı məsləhət görənlər və bir-birinə səbirli olmağı məsləhət edənlərdən başqa". (əl-Əsr, 1-3).
 
Dəvətçidə hansı xüsusiyyətlər olmalıdır?
Bütün müsəlmanlara olduğu kimi, dəvətçilərə də Allah Rəsulunu (salləllahu aleyhi və səlləm) özlərinə örnək götürmək, onun əxlaqına yiyələnmək və onun yolunu tutub getmək vacibdir. Uca Allah buyurur: "Allahın Elçisi sizlərə - Allaha və Axirət gününə ümidini bağlayanlara və Allahı çox zikr edənlərə gözəl nümunədir". (əl-Əhzəb, 21).
Buna görə də Peyğəmbərin (salləllahu aleyhi və səlləm) və səhabələrin (Allah onlardan razı olsun) həyatından, onların nəyə və necə dəvət etdiklərindən məlumatlı olmaq lazımdır.
Dəvət edən insan əsas xüsusiyyətlərindən biri də əxlaqlı olmasıdır.
Peyğəmbər (Allahın ona və ailəsinə salavatı və salamı olsun) demişdir: "(Qi­yamət günü qoyulacaq) tərəzidə gözəl əxlaqdan daha ağır gələn bir şey yoxdur". (Əbu Davud, 2/ 389; əl-Buxari "Ədəbul-Mufrad" 270).
Dəvətçi İslamı sevdirməli, nifrətə səbəb olmamalı və insanlara dini asanlaşdırmalıdır.
Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: "Asanlaşdırın, çətinləşdirməyin! Rahatlaşdırın, nifrət oyatmayın!" (əl-Buxari "Ədəbul-Mufrad", 473).
"Həqiqə­tən, bu din asan­dır. Dini çətinləşdirən elə bir kimsə yoxdur ki, din onu üstələməsin" (əl-Buxari, 39).
Aişə (Allah ondan razı olsun) demişdir: "Peyğəmbərə (salləllahu aleyhi və səlləm) iki şeydən birini seç­mək təklif edil­dikdə - gü­nah işlər istisna olmaqla - həmişə daha asan ola­nı­nı seçərdi. Günah iş görmək təklif olun­­duqda isə o, bundan hamıdan çox çə­ki­­nərdi" (əl-Buxari, 3560).
Dəvət edən şəxs elmli, hikmətli, səxavətli, mülayim olmalı, insanların vəziyyət və vərdişlərini nəzərə almalı, onların başa düşəcəyi tərzdə danışmalı, dəvət etdiyi şeyi yaxşı bilməli və özü əməl etməli, gözəl tərzdə mübahisə etməli və digər məsələləri bacardıqca nəzərə almalıdır. Uca Allah buyurur: "(İnsanları) Rəbbinin yoluna hikmətlə, gözəl öyüd-nəsihətlə dəvət et və onlarla ən gözəl tərzdə mübahisə et. Şübhəsiz ki, Rəbbin azğınlığa düşənləri də, doğru yolda olanları da yaxşı tanıyır". (ən-Nəhl, 125).
Həmçinin buyurmuşdur: "Allahın mərhəməti sayəsində sən onlarla mülayim rəftar etdin. Əgər sən kobud və daş qəlbli olsaydın, onlar hökmən sənin ətrafından dağılışardılar". (Ali İmran, 159).
Peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) demişdir: "Ki­mə mülayimlikdən nəsibi verilmişsə, ona xeyirdən nəsibi verilmişdir. Kim də mülayimlikdən olan nəsibindən məhrum olmuşsa, xeyirdən olan nəsi­bindən məhrum olmuşdur...". (əl-Buxari "Ədəbul-Mufrad", 464).
Digər rəvayətdə demişdir: "(Hansı) bir işdə cahillik edilərsə, onu ancaq alçaldar. Həqiqətən, Allah mülayim­dir və mülayimliyi sevir". (əl-Buxari "Ədəbul-Mufrad", 466).
Əli ibn Əbu Talib (Allah ondan razı olsun) belə buyurmuşdur: "İnsanlarla onların başa düşdüyü tərzdə danışın. Allah və Onun rəsulunun təkzib olunmasımı istəyirsiniz!?" (əl-Buxari).
Dəvətçi Allahın dinini öyrənib ilk növbədə özü bunlara əməl etməli və hikmətli olmalıdır.
Uca Allah buyurur: "İnsanları Rəbbinin yoluna hikmətlə, gözəl öyüd-nəsihətlə dəvət et və onlarla ən gözəl tərzdə mübahisə et". (ən-Nəhl, 125).
Bütün bunlar da Allaha təvəkkül ilə sıx bağlı olmalıdır. Uca Allah buyurur: "Əgər Allah sizə kömək edərsə, heç kəs sizə qalib gələ bilməz. Əgər O, sizi zəlil edərsə, Ondan sonra kim sizə yardım edə bilər? Qoy möminlər Allaha təvəkkül etsinlər!" (Ali-İmran, 160).
Huzeyfə ibn əl-Yəməndən(Allah ondan razı olsun) rəvayət etmişdir ki, Peyğəmbər (ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) demişdir: "Canım əlində olan Allaha and olsun ki, ya yaxşı işləri əmr edib pis işlərdən çəkindirəcəksiniz, ya da Allah Öz tərəfindən sizə cəza göndərəcək. Bundan sonra Ona dua etsəniz də, dualarınız qəbul olunmaz". (Əhməd, 23349, 23690; ət-Tirmizi, 2169, 2323)
Dəvət fayda vermədikdə nə etmək lazımdır?
Dəvətdə heç vaxt ruhdan düşməmək və vaxtaşırı yeri düşdükcə hikmətlə, əxlaqla haqqı çatdırmaq lazımdır. Dəvətin vacib şərtlərindən biri də öz əxlaqı ilə nümunə olmaq və qəlblərdə sevgi qazanmaqdır. Bir rəvayətdə bildirilir ki, peyğəmbərimiz (salləllahu aleyhi və səlləm) hər dəfə küçədən keçəndə bir yəhudi qadın onun başına toz-torpaq tökürdü. Həmin qadın xəstələnərkən peyğəmbər (salləllahu aleyhi və səlləm) onu ziyarətə gedir. Həmin şəxs bunu görərkən çox utanır və hətta onun bu əxlaqına görə İslamı qəbul edir.