İslamda və mədəniyyətimizdə Yeni ilin yeri nədir?

Tarix: 2 Yanvar 2022 22:22

Bu mövzunu yaxşı qavraya bilmək üçün əvvəl bu ayə və hədisləri göz önünə gətirmək lazımdır:

1. "Yaxşılıq və təqva mövzusunda yardımlaşın, günah və həddi aşmaqda yardımlaşmayın və Allahdan qorxub çəkinin ..." (Maidə, 5/2)

2. "Zülm edənlərə ən kiçik bir meyl göstərməyin, yoxsa sizə atəş toxunar. Sizin Allahdan başqa vəliləriniz də yoxdur, sonra kömək da görə bilməzsiniz." (Hud, 11/113)

3. "O (Allah) sizə Kitabda: 'Allahın ayələrinə küfr edildiyini və onların ələ salındığını eşitdiyiniz, onlar bir başqa sözə  keçənə qədər onlarla bir yerdə oturmayın, yoxsa siz də onlar kimi olarsınız.' deyə endirdi. Həqiqətən, Allah münafiqlərin da, kafirlərin də hamısını cəhənnəmdə bir yerə toplayacaqdır. " (Nisa, 4/140)

Mövzunu başqalarına bənzəmə nöqtəsindən ələ alan hədis-i şəriflər vardır. Bunlardan biri budur:

"Kim hər hansı bir qrupa bənzəyərsə o da onlardandır." (Əbu Davud, Libas 4)

Xüsusilə bu hədisi-şərif çox əhəmiyyətli psixo-sosial gerçəklərə işarə edir. Şəkli bənzəmək nəticədə etiqadı bənzəməyə aparacağını anladır.

İbn Xaldun da mövzuyla əlaqədar olaraq əhəmiyyətli tarixi gerçəklərə izah verir. Məğlubların qalibləri təqlid etmə psixologiyası yaşadıqlarını anladır. (İbn Xaldun, Müqəddimə (trc.) I / 374-75.)

Cavab 2:

İslam Dini yeni bir nizamla ortaya çıxmış, əvvəlki dinlərin hökmlərini tamamilə qüvvədən qaldırmışdır. Bu dinin gecəsi də gündüzü qədər işıqlıqdır. Müsəlman anasına bağlı olaraq doğular, tabe olaraq deyil. Yəni o elmiylə, mədəniyyət cəhətdən, yüksək əxlâqıyla və dindarlığı ilə hər kəsə nümunə olur, hər kəs onu təqlid etməyə çalışır. O isə heç kimi təqlid etməz. Çünki dini ona kifayət qədər vəsait təqdim etmiş, ehtiyacını qarşılamışdır. Təbii ki, bu tabelik və matbuiyet elm və texnikada, sənətdə deyil. Çünki elm və texnika Müsəlmanın itmiş malıdır, onu harada, kimin yanında tapsa almağa daha haqlıdır. O halda tabelik və tabe olunan olmaq əxlaq, din, ədalət və haqqı sevməkdən.

O halda digər dinlərin müqəddəs saydığı günləri qeyd etmək, onların adətlərinə uymaq, böyük günahlardandır.

Buna bir neçə misal verək:

a) Qərb ölkələrində olduğu kimi, xarici qadın və kişilərin bir yerdə toplanıb rəqs etmələri, müxtəlif oyunlar tərtibləmələri İslama görə böyük günahlardandır. Bir müsəlmanın onlara etina göstərərək bu kimi şeyləri halal qəbul etməmək şərtiylə etsə böyük günah işləmiş olur.

b) Gözəllik yarışmaları, bilindiyi kimi daha çox qeyri müsəlman ölkələrdə həyata keçirilir. Bundan məqsəd, şəhvətpərəstlərə qadın bədəniylə ziyafətlər çəkməkdədir. Eyni zamanda gənc qızları bu kimi axlâqsızlıqlara etina etdirmək surətiylə onları başdan çıxarmağa istiqamətlidir. Təbii Qurana və sünnəyə görə, bir müsəlman qadının bu cür müsabiqələrə qatılması, soyunub ətini nümayiş etməsi böyük bir günah və ağır bir cinayətdir. Çünki əxlaqı ifsad etməkdə, qadının analıq vəqarını aşağı salmaqda, onu bayağı bir əşya kimi hərraca çıxarmaqdadır.

c) Miladın müqəddəs günlərini Xristian aləmiylə birlikdə qeyd da böyük günahlardan biridir. Müsəlmanların qaçınması lazımdır. Öz milli və dini günlərimizdə təbrikləşməyimizdə isə saysız faydalar vardır. Hər şeydən əvvəl dini və milli âdətlərimizi yaşatmış, uşaqlarımıza gözəl nümunələr vermiş olarıq. (Bax. Cəlal Yıldırım, İslam Fiqhi)

Cavab 3:

1. Milad Baba, Yeni il, Christmas bayramı kimi başqa dinlərin əlaməti, simvolu olan günlərə, o günü təzim və qeyd etmə məqsədilə iştirak etmək, eyni məqsədlə o günlərdə tebrikləşmək və hediyyələşmək, yenə eyni məqsədlə hind toyuğu və s. almaq, yemək, ziyafət çəkmək, eyni məqsədlə bu cür qeyd etmələrə qatılmaq, o günlərdə bayram niyətiylə uşaqlara paltar almaq və bişirdikləri yeməkləri bişirmək caiz deyildir.

2. Belə zamanlarda, belə zamanlara xas hind toyuğu və s. şeyləri sırf qidalanmaq üçün almaq, ucuz poçt xidmətindən faydalanmaq üçün təbrikləşmək haram deyilsə də onlara bənzəmə, onların proqramlarını yayma və qanuni göstərmə mənası daşıdığından təhlükəli və zərərlidir. Müsəlmanların, hansı məqsədlə olursa olsun, o günlərə məxsus bir şey etməmələri lazımdır.

3. Hind toyuğu kimi sırf o günlərə məxsus şeyləri, o günlərdə satmaq, fasiqlərə "günahda kömək" mənası daşıdığından, haram və ya təhrimən məkruhdur. Ancaq alacağı pul haram deyildir. Haram və günah olan o işi etməsidir. Bu hind toyuğlarının bəsmələ ilə kəsilmiş olması halında belədir. Bəsmələ ilə kəsilməyibsə "meyit" olacaqlarından satılması heç bir surətdə caiz olmaz.

4. Yeni il qeyd etmələri üçün mətbəə sahiblərinin dəvətnamə, afişa, kart və s. şeyləri nəşr etmələri də eynidir. Yəni bunlar sırf yeni ilə özəl olaraq istifadə ediləcəklərsə, düzəldilib satılması eyni dərəcədə zərərlidir: Probnik adlanan əşya üçün də eyni şey söylənir. Ancaq satıcılar şəxsən yeni ili qeyd etmiş kimi günah almazlar. Çünki, satılan şeylərin pis məqsədlə istifadəsi haramdır. Halbuki bəzək əşyaları satmaq əsasən haram olan bir iş deyil. Bu baxımdan satıcıların satdığı bəzək əşyaları şəxsən haram deyil. Bunu bir dükanı içki istehsalçısına verməyə bənzədə bilərik. İmamı Azam'a görə içki satışı edəcək birinə binanı icarəyə vermək haram deyil. Bu baxımdan edilən satışın özü haram deyil. Bunu səhv yerdə istifadə edənlərin etdikləri haramdır.

Bununla bərabər, bir şeyin haram olmaması heç bir məsuliyyətinin olmadığı mənasını verməz. Belə bir mövzuda köməkçi olmaq, ən azından məkruhdur. Məkruh isə harama yaxın dərəcədə adamı məsul edən deməkdir. Bu səbəblə bir məcburiyyət yoxsa bu işin edilməsini tövsiyə etmirik.

- Müsəlmanlar bu yeni ili təqvim başlanğıcı etsələr, yeni il gecəsində edilən ayin və ya əyləncələrə iştirak etsələr nə olar?

Yeni il münasibətilə edilən dini ayin qatılan (Xristianlarla birlikdə bu toplu ibadəti edən) Müsəlmanlar, ən azından haram (böyük günah) işləmiş olurlar.

Dini âyînə qatılmadan yeni il səbəbindən yığıncaq və əylənən Müsəlmanlar, bu əyləncələrdə ayrıca heç bir haram işləməsələr də, mənşəyi dini (İslamdan başqa və ona görə bu gün mötəbər olmayan bir dinə söykənən) olan bir fəaliyyətə qatıldıqları və başqa dindən olanlara -dinlə əlaqədar bir mövzuda- bənzər hala gəldikləri üçün günah işləmiş olurlar. Yuxarıda qaynağını verdiyimiz, "Bir din və mədəniyyət birliyinə özünü bənzədənlər onlardan sayılır." məâlındakı hədis bu davranışı qadağan edir.

Yeni il, təqvim, tarix, tətil, əyləncə, şənlik və bunlarla əlaqədar adətlər bir millətin mədəniyyətidir. Mədəniyyət, din və ideologiyanın bədənlənməsi, ətə sümüyə bürünməsidir. Bu ikisini bir-birindən ayırmaq mümkün deyil. Əgər bəziləri din ilə mədəniyyəti bir-birindən ayırmağa, aralarındakı ipi qoparmağa cəhd etsə - çətin olmaqla bərabər bunu edə bilərsə- mədəniyyət ilə birlikdə dini də dəyişdirmə yoluna girmiş olur. Bədənini parça parça itirən din gedər (millətin həyatından çıxar) onun yerinə yeni mədəniyyətin dini və ya dinsizliyi gəlir. Mədəniyyət ilə din arasında belə bir ip olduğuna görə; mədəniyyətin dəyişməsi dini yaxından maraqlandırır.

İslamın beş təməl məqsədindən biri dini (Müsəlmanların həyatında İslamı) qorumaqdır. İslamın qorunmasına mənfi təsir edən bir davranış, bir mədəniyyət mübadiləsi, bir mədəniyyət təqlidi haramdır, bəzən bununla da qalmaz dindən çıxma nəticəsini doğurar.

Sevgili Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) Mədinəyə köçəndə, burada həmişə iki bayramın olduğunu və bu bayramlarda təbrik edildiyini öyrəndi. Bayramlar, dinin təsirlənməsi baxımından əhəmiyyətli mədəniyyət ünsürləri olduğu üçün bunları dəyişdirdi və yerlərinə Ramazan ilə Qurban bayramlarını təbliğ etdi. Daha bir çox hədisdə, başqa dinlərlə əlaqəsi və ya simvolik dəyəri / funksiyası olan adət və tətbiqləri Müsəlmanlara qadağan etdi.

- Yeni ildə müsəlman olmağın gərəyi nədir?

Hamımız müsəlmanıq Əlhəmdulilləh. Amma hamımız Müslümanlığımızın gərəkdirdiyini yaşamırıq təəssüf ki, ...

Biz, Müsəlmanlığın gərəkdirdiyini həyata halına "dindarlıq" deyirik. Kim inandığı kimi yaşayırsa, ona dindar insan sifətini taxır, dindar adam, deyə yad edirik. Bu sifət onun haqqıdır onsuz da. Siz dindarlığı, zamanın pislik və fitnəsinə qarşı geyilən qoruyucu bir zireh olaraq da qəbul edə bilərsiniz.

Əslində dindarlıq, sahibini yalnız axirətdə cənnətə qoyan bir həyat tərzi olmaqla qalmayıb, dünyada da dincliyə, səadətə sövq edən bir həyat tərzidir.

Necə ki, İsa Peyğəmbərin (ə) doğumu ilə Həzrəti-i Muhammədin (s.ə.s.) hicrətinə başlanğıc olan yeni illərdə, dindar olanla olmayanın yaşayışını ibrətlə seyr edirsiniz. Dindar olanlar, yeni il gecələrində düşünərkən, şüur altında belə olsa deyirlər ki:

- Yeni il gecəsinin mənası, saylı ömür ilində birinin daha bitməsi, ölüm deyilən qəti aqibətdən bir az daha yaxınlaşılması, gənclik günlərinin tükənib, qocalıq dəmlərinin gəlməsi, .. deməkdir. Necə ki hər yeni ildə qara saçlara az da ağlar düşür, şəbəkələrin sayı da az da çoxalır.

Elə isə, belə gecələrdə daha çox səfalətə, daha çox səfahətə düşmək yerinə; daha çox axirətə, daha çox əbədi aləmə meyili olmaq lazımdır. Çünki bu sürətli gediş, - istər təsdiq et, istər inkar - qəbirə, o biri dünyaya doğrudur.

Məhz dindarlıq belə düşündürüb, belə tədbirli hərəkət etdirdiyi üçündür ki, dindar insanın, keçən illərindən peşmanlığı azdır. Amma özünü dini ölçülərlə qeydli görməyən başıboş insanlarda isə, hər yeni ildə belə bir mühakimə və düşüncədən əsər yoxdur. Tam bir şüur və idrak məhrumiyyəti içindədirlər ... Ölümə bir il daha yaxınlaşmanın dəlilini təşkil edən gecədə, həm əxlaqından, həm mənəviyyatından, həm də pulundan zərərlər görməkdə, peşman olacağı hərəkətləri çoxaldaraq işləməkdədirlər. Bir neçə saatlıq bu əyləncə və səfahətin arxasından ömür boyu kədər və peşmanlıqlar gəlməkdədir ...

Onu belə ömür boyu pişmanlıklara sövq edən şey, İslamın gərəkdirdiyini yaşamamasında, yəni, dindar ola bilməməsindən. Əgər dinin əmrlərinə sadiq qalacaq bir iman qüvvəti, dindarlıq əlaməti kazanabilse, hər yeni il, tam əksini düşünməsinə, özünə səliqə-sahman verib iman və əxlaq baxımından yüksəlməsinə səbəb olacaq, keçmişindən peşmanlıq duyan bir səfahət və səfalətə düşməyəcək ...

Demək ki, yeni il gecələrində kimilərini o hala salıb, kimilərini də bu vəziyyətə çıxaran şey, dindar olub olmamaqdan başqa bir şey deyil.

Görünən odur ki, şəxsi düşündürüb, məsud və bəxtiyar edən şeyin dindarlıq olduğu qətidir. Fərdi mühakiməsizləşdirib səfalətə atanın də dində laqeydlik olduğu bir vaqeədir.

Demək imtahan dünyasıdır bu. Hər ikisinə də yol açıq. İstəyən oraya, diləyən də buraya yönəlir. Kimi yeni ildə şüurunu ləğv edər. Kimi də əhya ...

Biz şükür dindarlığımıza, həmd edirik bizi belə düşündürüb, əməl etdirən Rəbbimizə.

- Bizim yeni il anlayışımız nə olmalıdır? Ölmədən əvvəl hesaba çəkilmək üçün nə etmək lazımdır?

Bəziləri yeni ili, 'vur çatlasın çal oynasın' düşüncəsizliyinə çevirirlər, sanki ömürlərindən bir il getməmiş, əksinə bir il qazanmışlar kimi sevinc qışqırıqları ataraq işi sərxoş olmağa qədər götürürlər.

Hər halda itirdikləri bir ili düşünməmək üçün baş vururlar belə şüur və mühakimə ləğvinə ...

Xərclənən vaxtı nəğddən də qiymətli görən İslam böyükləri isə, belə bir şüur ləğvinə əsla razılıq göstərmirlər, əksinə itirdiyimiz ilin sonunda tam bir nəfs mühasibəsinə girməyimizi, xərclədiyimiz ili necə bir həyat içində tükətdiyimizin mühasibəsini etməyi israrla tövsiyə edirlər. İstəsəniz bir də onları dinləyək də necə bir mühasibat və mühakimə içində olmamız lazımdır, xərclədiyimiz ilin sonunda görək.

Hicri 334 ilində Bağdadda vəfat etmiş olan böyük mutasavvıf Şibli Həzrətləri, Bağdad xalqına etdiyi hər nitqinə bu sözlərlə başlayırdı:

- Ömürlərindən bir ili də tükədərək varacaqlar sona bir az da yaxınlaşan axirət yolçuları! Yaxınlaşdığım yerdə hesaba çəkilmədən əvvəl burada özünüzü hesaba çəkin!

Hər vaazına bu cümləylə başlayan Şibli Həzrətlərinə bir hörmətkârı, bir gün belə bir sual verdi:

- Həmişə 'Axirətdə hesaba çəkilmədən əvvəl özünüzü dünyada hesaba çəkin! " buyurursunuz. Dünyada özümüzü hesaba çəkərək yaşasaq sanki axirətdə hesaba çəkilməyəcəyikmi?

- Bəli, dedi, burada həyatını hesaba çəkərək yaşayan, orada hesaba çəkilməyə bilər. Əfəndimiz (s.ə.s.) Həzrətləri; "Axirətdə hesaba çəkilmədən əvvəl dünyada özünüzü hesaba çəkin!" buyurur, elə isə burada həyatını hesaba çəkərək yaşayan orada hesaba çəkilməyə bilər. Ən azından hesabını asan verər.

Bunun üzərinə sual sahibi, özünü burada hesaba çəkərək yaşamağa başlayır. İbadətlərini əskiksiz yerinə yetirməyə cəhd göstərir. Günahlardan çəkinib savablarını, xeyir həsənatlarını çoxaltma həssaslığına yönəlir. Yəni axirətdə hesabını verə bilməyəcəyi işləri dünyada etməmə qərarı alır. Beləcə həyatını tam bir şüur içində hesaba çəkərək yaşamağa başlayan gənc, bir gecə yuxusunda müəllimi Şibli Həzrətlərini ağ bir ata minmiş, buludlara, yuxarı uçub gedir halda görür. Arxasından səslənir:

- Müəlliminin, gözlə mən də gəlim səninlə! .. Şibli Həzrətlərinin cavabı qətidir:

"Mən bu həbsxanadan bir qurtuldum, bir daha burada gözləyərəm?"

Bu yuxunun mənasını öyrənmək üçün səhər ilk iş olaraq ustadını ziyarətə gedən tələbəsi, müəlliminin qapısında cənazə hazırlığını görüncə, onun dünya həbsxanasından gecə qurtulub axirət saraylarına doğru uçduğunu anlamaqda gecikməz. Amma çox üzülür bu ani gedişinə də o günün axşamında Rəbbinə dua və niyaz edərək ustadını yuxuda görmə niyətiylə yatağına uzanır, az sonra özünü müəlliminin hüzurunda görür. İlk sualı, vəazlarında təkrar etdiyi cümlə olur:

- Sən dünyada özünü hesaba çəkərək yaşardın, orada hesabdan qurtuldunmu, halın necədi?

İmam təbəssüm edərək cavab verir. Mələklərin məni hesaba çəkmək üzrə qarşıma keçdikləri anda Rəbbimdən xitab gəldi:

- O qulumdan soruşmayın. Çünki o hesabını edərək yaşadı, buraya təmiz bir əməl defteriyle gəldi! .. Siz onun əməl dəftərinə baxın yetər, hesabını görəcəksiniz orada ... Şibli Həzrətləri, tələbəsinə; "Siz də" deyir, "özünüzü orada hesaba çəkərək yaşayın .. Hesabını verə bilməyəcəyiniz işlərlə gəlməyin buraya. Sizə də; 'O qulum hesabını edərək yaşadı, təmiz bir əməl dəftəriylə gəldi bura, dəftərinə baxın yetər', deyilə bilər! .."

Nə deyirsiniz? Biz də xərclədiyimiz ilin sonunda, xərcləyəcəyimiz ilin də başında özümüzü bir hesaba çəkəkmi? Ən azından hesabını verə bilməyəcəyimiz səhvlərimiz oldusa, tövbə, istiğfarla onları tərk etmə qərarı alaqmı? edə bilmədiyimiz ibadətlərimizi, xidmətlərimizi etmə əzminə girəkmi? Yeni ildə barı bu mühasəbəni edəkmi? Yoxsa boş verəkmi? Ömrümüzdən bir il daha getdiyi halda, sanki bir il daha qazanmış kimi 'vur çatlasın çal oynasın' düşüncəsizliyinə düşənlərə biz də qatılaraq məlum işləri biz də təkrar edəkmi?

"Ayağını isti saxla başını sərin, həyatını yaşa düşünmə dərin! .." Lakin unutmamaq gərəkdir ki, həyatını düşünmədən yaşayanların sonda duyduqları peşmanlıq çox dərin olur; amma bu dərin peşmanlığın heç bir faydası olmur. Elə isə gəlin biz həyatımızı düşünərək, hesabını görərək həyata qərarı alaq yeni ilimizdə. Hesabını verə biləcəyimiz qədər yeni illər diləyimlə ...

Əhməd Şahin