''İtkilər dəhşət çoxdur, vəziyyət ağırdır, gündəlik 2 milyard....'' - Ukrayna baş naziri ilə müsahibə

Tarix: 5 Aprel 2022 21:18

Ukraynanın Baş naziri Denis Şmiqal 41 gündür davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda ölkəsinin iqtisadi durumu, dövlət büdcəsi, müharibənin yaratdığı acınacaqlı vəziyyətdən çıxmaq imkanları və digər mövzularda nv.ua saytına və eyni adlı radioya müsahibə verib.

Sonxeber.net teleqraf.com-a istinadən həmin müsahibəni təqdim edir:

- Müharibə Ukrayna iqtisadiyyatı nə qədər zərər verir?

- Hərbi əməliyyatların getdiyi ərazilərdə 30%-dən çox müəssisə var ki, bu da ÜDM-in 50%-dən çoxu deməkdir. Biz hərbi əməliyyatlar zamanı ÜDM-in 35%-dən 50%-ə qədərini itiririk. Bu, iqtisadiyyata zərbədir. Amma bizim kifayət qədər ehtiyatlarımız var. Döyüşlərə baxmayaraq, martı kifayət qədər sakit keçdik. Orduya dəstək üçün bütün sosial ödənişlər edildi. Aprel ayı martdan daha çətin olacaq.

- Bəs gömrük gəlir və vergiləri?

- Birinci rübün büdcəsi artıqlaması ilə yerinə yetirilib. Yanvar-fevral (fevralın 24-ündən başlayıb müharibə) aylarında müharibə olmadı və biz xeyli irəlidə idik. Birinci rüb üzrə vergi planının 121 faizi toplanıb. Mart ayında vergi daxilolmaları da artıqlaması ilə həyata keçirilib, belə ki, bir çox iri şirkətlər vergiləri əvvəlcədən ödəyiblər. Dövlət şirkətləri və banklar gözləniləndən tez divident ödəyiblər. Buna görə də vergi planı artıqlaması ilədir - 134%. Bütövlükdə mart ayında büdcə 95 faiz icra olunub.

Gömrük dövriyyəsinin azalması səbəbindən gömrük işi cəmi 20% tamamlanıb. İndi biz bütün biznesi gömrük rüsumlarından azad etmişik. Bizdə indi açıq gömrüklər var, lazımsız sənədləşmədən uzaq humanitar keçidlərdir. Bütün məhsullar bu gün heç bir məhdudiyyət və maneə olmadan idxal olunur. Biz bunun əvəzini büdcə gəlirlərini azaltmaqla ödəyirik, amma ölkəni ilkin tələbat malları və məhsullarla tam təmin etmək bizim üçün çox vacibdir, ona görə də gömrükləri liberallaşdırmışıq. Gələcəkdə biz bu siyasəti hadisələrin necə cərəyan etməsindən asılı olaraq düzəldəcəyik. Müharibə dövrünün və hərbi vəziyyətin iqtisadiyyatı, şərtləri daim dəyişdiyi üçün dövlət və hökumət tərəfindən daha sərt idarəetmənin edilməsi nəzərdə tutulur.

- İxracla bağlı vəziyyət necədir? Ruslar limanları bağlayıblar. Məhsullar indi necə çatdırılır?

- Bəli, portlar bloklanıb. Avqust ayına qədər ixrac edilməli olan çox sayda taxılımız var. Onlar Ukrayna taxıl anbarlarında toplanır. Ukraynanın taxıl, filiz və digər iri həcmli malların ixracının 85%-dən çoxu, demək olar ki, 90%-i dəniz limanları vasitəsilə həyata keçirilirdi. Ukrayna dənizi bağlamaqda böyük problemlə üzləşib. Axı, mövcud taxılın ixracı bizə 7-10 milyard dollar qazandıracaq. Bu gün biz tərəfdaşlarımızla birlikdə ixracın qurulması üçün alternativ yollar axtarırıq. Bəzi ixraclar artıq həyata keçirilir. Biz həcmi artıracağıq və mən praktiki olaraq əminəm ki, həcmin 80%-ni ixrac etmək imkanı olacaq.

- Müharibənin gündəlik maliyyəti nə qədərdir?

- Ölkədə döyüşlər, itkilər hər gün dəyişir. Yekun hesablamalardan sonra hər şey tam dəqiq bəlli olacaq. İndi Maliyyə Nazirliyinin büdcə itkiləri ilə bağlı hesablamalarından danışsaq, Ukraynanın itkiləri gündə təxminən 2 milyard qrivna təşkil edir. Əgər infrastrukturun itirilməsindən danışırıqsa, müharibə ay ərzində 119 milyard dollar, gündəlik 4,25 milyard dollar təşkil edirdi.

Bura hərbi itkiləri və artan hərbi və sosial xərcləri, dəstək proqramlarını, iqtisadiyyat və müəssisələrin itkilərini əlavə etsək, o zaman söhbət 565 milyard dollardan gedir. Paylaşmaq istəmirəm. İtkilər açıq şəkildə böyükdür. Amma biz optimist olmalıyıq, eyni sürətlə sağalacağıq.

- Bu qədər itkilərin qarşısında biz ölkə olaraq nəyin hesabına bərpa olunacağıq?

- Üç mənbə var. Birincisi Rusiyanın dondurulmuş vəsaitləri, yəni müsadirə olunan pullar və kompensasiyalardır. İkincisi, analoji olaraq, Rusiyanın mülkiyyətidir, üçüncüsü isə Qərb tərəfdaşlarının vəsaitləridir və bu gün biz bərpa fondunun yaradılması ilə bağlı danışıqlar aparırıq. Biz artıq 3 milyard dollardan çox vəsait əldə etmişik, bu, büdcənin doldurulması, öhdəliklərimizin yerinə yetirilməsi istiqamətində ilk addımdır. Hələlik söhbət dövlətin müdafiəyə, sosial öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə, ölkəni ərzaqla təmin etməsinə bağlı olan olan gündəlik xərclərdən gedir. Qalan hər şey, şübhəsiz ki, müharibə başa çatdıqdan sonra olacaq. Amma bu gün biz tərəfdaşlarımızla birlikdə buna hazırlaşırıq.

- Siz 3 milyard dollar rəqəmini qeyd etdiniz. Onlar bizə hansı şərtlərlə verilir? Qrantdır, yoxsa faiz öhdəliyi?

- Bunlar tərəfdaşlarımız tərəfindən yardım olaraq verilən qrantlardır. Məsələn, Aİ 120 milyon avro ayırıb. Kredit vəsaitlərinin bir hissəsi var, bunlar BVF və Avropa İttifaqı ilə razılaşdırılmış kreditlərdir - makromaliyyə yardımı. Bu pulun verilməsinin 5 ildən 18 ilə kimi uzun müddətləri var və çox şərtli faizlər var, lakin gələcəkdə biz çalışacağıq ki, bu müddətlər daha da uzun və faiz sıfıra yaxın olsun.

- Rusiyanın genişmiqyaslı hücum planı Kiyevi və bütün Ukraynanı tez bir zamanda ələ keçirmək idi. Amma uğursuz oldu. İndi ruslar Kiyev bölgəsini tərk edərək strategiyalarını dəyişirlər və açıq şəkildə yenidən toparlanırlar. Müharibənin uzana biləcəyi deyilir. Biz uzun müharibəyə hazırlaşırıqmı?

- Düşmənin müəyyən planları var idi, lakin onların planları bizim torpağımızı müdafiə etmək, müstəqil dövlətdə yaşamaq niyyətimizlə üst-üstə düşmürdü. Əsgərlərimizin mərdliyi və mətanəti, xalqımızın əzmi və birliyi ilə onların planları puça çıxdı və tamamilə məhv edildi.

Uzun müharibə nə deməkdir. Görürsünüz ki, Rusiyaya qarşı sanksiyalar güclənir. Tərəfdaşlarımızın (Aİ, ABŞ) tətbiq etdiyi dörd sanksiya paketi qüvvədədir. Rusiya iqtisadiyyatını itirir. Əhali arasında gərginlik artır, defisitlər var, rusların öyrəşmədiyi bir sıra məhdudiyyətlər var. Ona görə də uzun və yorucu müharibə ilk növbədə Rusiya iqtisadiyyatına zərər verəcək. Artıq kifayət qədər sərt 5-ci sanksiyalar paketi hazırlanıb. Bu müharibə nə qədər uzun sürərsə, təcavüzkarın özü üçün bir o qədər ağır nəticələr olacaq. Təbii ki, biz müxtəlif ssenarilərə hazırıq, istənilən halda azadlığımızı, müstəqilliyimizi qoruyacağıq. Canımız, torpağımız üçün mübarizə aparırıq.

- Ukrayna sənayesi və biznesi ilə bağlı vəziyyət necədir?

- Ukrayna sənayesi hamımız kimi ilk şoku yaşadı. Bu gün hamı, imkan daxilində istehsala, işə qayıdır, biz buna çağırırıq. Mən bütün müəssisələri işləməyə çağırıram, çünki bu gün iqtisadiyyat ilk növbədə cəbhəni təmin etməlidir. Müvəqqəti olaraq işğal olunmuş ərazilərdə və ya hərbi əməliyyatların getdiyi ərazilərdə yerləşən bir çox şirkətlər müraciət edib və biz onların təhlükəsiz yerlərə, təhlükəsiz ərazilərə köçürülməsinə köməklik edirik. Bu günə qədər 1,1 mindən çox belə müraciət edilib. Artıq 350-dən çox şirkət transfer prosesindədir və 90 şirkət artıq işə başlayıb. Sağ sahil Ukrayna demək olar ki, bu gün işləyir, vergi ödəyir və iş yerlərini saxlayır.

Zavodlarımızın əksəriyyəti artıq fəaliyyətini bərpa edib. Biz də xidmət sektorunu öz işini bərpa etməyə çağırırıq. Mağazalar, hətta kafe və restoranlar, bərbərlər, gözəllik salonları - hamısı işləməlidir. Biz biznes üçün ən yaxşı şərait yaratmışıq. Zəhmət olmasa, dövriyyənin 2%-ni ödəyin. Siz işləyə və pul qazana, özünüzü təmin edə və iş yeri yarada bilərsiniz.

İmmiqrantlar da işləməyə həvəsləndirilir. Siz fərdi sahibkarlıq subyekti yarada, dövriyyənin 2%-ni ödəyə, üstəlik işə götürdüyünüz hər miqrant üçün dövlətdən 6,5 min qrivin ala bilərsiniz - bu kiçik və orta biznes üçün hazır dizaynerdir. 700-dən çox icazə və lisenziya ləğv edilib, vergi sistemi ən sadədir, gömrük açıqdır. Bu gün 5-7-9% kredit proqramı demək olar ki, hər kəs üçün əlçatandır.

- Banklar buna hazırdırmı?

- Müharibənin başlamasına baxmayaraq, bank sistemi özünü kifayət qədər stabil aparıb, iqtisadiyyatımızda sabitliyin sütununa çevrilib. Təbii ki, bankirlər riskləri həmişə çox praqmatik ölçürlər, girovla kredit vermək istəyirlər. Əgər başa düşsələr ki, sabah girov olmaya bilər, çünki sabah raket vuracaq, bu, onlar üçün kredit verə bilməmək deməkdir. Ona görə də biz bu gün nəinki nisbi sakitlik olan ərazilərdə, həm də risk altında olan sahələrdə biznesin kreditləşməsini stimullaşdırmaq üçün dövlət zəmanət proqramları hazırlamağa hazırıq. Orada biznes var və işləmək, nəsə istehsal etmək, nəsə alver etmək, iş yerləri yaratmaq istəyir. Biz indi banklarla çox fəal işləyirik, onlarla ünsiyyət qururuq, onların kreditləşməsinə mane olan bürokratik əngəlləri aradan qaldırırıq. Yeni şərtlərlə kredit almaq üçün minlərlə müraciət var, ona görə də əminəm ki, yaxın bir-iki həftə ərzində biz sürətli inkişafın şahidi olacağıq.

- Müharibə dövründə iqtisadiyyat necə yönləndirilir?

- Məsələn, dövlət sifarişi ilə öz istehsalçısına dəstəkdir. Bu da çox vacib seqmentdir. Bu gün Müdafiə Nazirliyi ordu üçün müəyyən məhsullar sifariş edir. Söhbət heç silahdan da getmir, ordunun maddi-texniki təminatından gedir: geyim, yemək, müdafiə və s. Bütün bunlar Ukraynada sifariş verilə bilən hər şeyi maksimuma çatdırır. Təbii ki, Müdafiə Nazirliyi bu gün bir nömrəli prioritetdir. Ümumilikdə, fevralın 24-dən etibarən nazirlik yerli müəssisələrlə geyim istehsalı üçün ümumilikdə 3,2 milyard qrivna dəyərində 68 müqavilə imzalayıb. Söhbət yalnız yüngül sənayedən gedir.

Eyni zamanda biz "Ukrzaliznitsia"nı Ukraynada qida məhsullarının "Ukrposhta" şirkəti ilə birlikdə əsas alıcı və distribyutor kimi müəyyən etdik. Yəni həm şəbəkələr üzrə çatdırılma, həm də dövlət hesabına alınan və ya tərəfdaşlar tərəfindən təqdim edilən humanitar malların çatdırılmasıdır. "Ukrzaliznitsa" bunu yerinə yetirir və bunun üçün artıq 5 milyard qrivna ayrılıb.

Təbii ki, digər hissə əkin üçün güzəştli faizlə kredit verir, biz bunun üçün təxminən 20 milyard qrivna ayırmışıq.

Biz yanacaq təchizatçılarımızla ayrıca işləyirik. Benzin və dizel yanacağına aksiz vergisini tamamilə ləğv etdik və ƏDV-ni 20%-dən 7%-ə endirdik. Bu qərar qüvvəyə minəndən yanacaqdoldurma məntəqələrində yanacağın qiyməti demək olar ki, 10 qrivna ucuzlaşıb. İndi düşmən yanacaq anbarlarımızın bir hissəsini vurub, ona görə də bəzi yerlərdə qıtlıq var, amma ölkəni yanacaqla təmin etməkdə tarazlıq görürük. Logistik boşluqlar ola bilər, amma biz ümumilikdə nə qədər ehtiyac olduğunu başa düşürük, tədarükçülərlə sıx əməkdaşlıq edirik.

- Artıq taxıl səpini haqda danışmısınız, bununla bağlı proqnozlar necədir?

- Keçən il əvvəlki ilə nisbətən 5 faiz çox payızlıq taxıl əkmişik. Bu, gələcək məhsullar baxımından olduqca yaxşı irəliləyişdir. Təbii ki, indi döyüşlərin getdiyi, əkin sahələrinin minalandığı, partlayışların dağıdıldığı yerdə heç bir torpağı əkmək mümkün deyil. Biz əkin gücünün 25-30% azalmasını gözləyirik. Amma ümumilikdə, əkin normasını götürsək, keçən il bu vaxt cəmi 15 rayon əkin etməyə başlayıbsa, bu il artıq bu rəqəm 21-dir. Biz dövlət zəmanəti ilə fermerlər üçün illik 0%-lə çox böyük kredit proqramı açmışıq. Kreditin 80%-nə dövlət zəmanət verir ki, fermer kredit götürə bilsin. Müharibə zamanı səpin vaxtında başladı, həyat üçün təhlükə olduğundan son dərəcə çətindir, çünki mərmilər havada uçur, torpağa isə minalar basıdırlır. Bu gün Ukraynada hamı kimi aqrarlar da səpinlə öz şücaətlərini göstərirlər.

- İndi çox adam evlərini itirir. Mariupolda yəqin ki, sağ bir mənzil qalmayıb. Dövlət artıq mənzillərin yenidən qurulmasını planlaşdırdığını bəyan edib. Siz bunu necə görürsünüz?

- Burada Rusiya aktivlərinin milliləşdirilməsi və müsadirəsi və tərəfdaşlarımızın dəstəyinə qayıdırıq. Biz dövlət olaraq insanlara evlərinin, mənzillərinin dağıdılıbsa geri qaytarılmasına zəmanət veririk və bunun üçün qeydiyyat açmışıq. Artıq həm prezident, həm də hökumət işğalçılar tərəfindən dağıdılan evlərinə görə, insanlara söz verib. Dövlət vasitə tapacaq: Rusiya əmlakını müsadirə etməklə, dondurulmuş aktivləri müsadirə etməklə, tərəfdaşlarımızın dəstəkləməsilə biz bunu edəcəyik.

- "Marşal" planının Ukrayna ilə bağlı analoqu haqqında çox danışılır. Bunun konturları varmı?

- Üzərində işlər gedir. Biz bir şeyi başa düşürük - bu olmalıdır. Çünki belə dağıntılarla, indiki vəziyyətlə Ukraynanın gələcəkdə bərpa planı olmadan mövcud olması mümkün olmayacaq. Biz başa düşürük ki, bu gün bütün itkilərin inventarını aparmalıyıq, bunun nə qədərə başa gəldiyini başa düşməliyik: Sadəcə itirilmiş infrastrukturun, evlərin, itirdiyimiz bütün aktivlərin praqmatik dəyəri. Bundan sonra pulu haradan əldə edəcəyinizi başa düşməlisiniz, artıq qeyd etdim. Bu, dövlətin bərpası üçün fond olacaq, ondan biz hər şeyi edəcəyik: infrastrukturu bərpa etmək, mənzilləri bərpa etmək. Aydındır ki, bu böyük puldur. Bu, sadəcə olaraq ölkəni genişmiqyaslı silahlı təcavüzdən əvvəl olduğu vəziyyətə gətirmək üçün lazım olacaq yüz milyardlarla dollardır.

- Müharibə hər bir ukraynalının həyatını dəyişib. Sizin həyatınızı necə dəyişdirib?

- Bu gün həyat yalnız müharibəyə yönəlib, səhv etmək şansı, gecikmə şansı olmamalı, hər şey vaxtında edilməlidir. Həm də hər şey aydın olmalıdır, çünki yüz minlərlə insan bundan asılıdır. Bu da üzərimizə böyük məsuliyyət yükü qoyur. Bu məsuliyyət istirahət etməyə və ya normal yatmağa imkan vermir. İndi gün yoxdur, bazar ertəsi, çərşənbə və ya şənbə olsun. Müharibənin cəmi bir günü var. Cəbhədə dayanan döyüşçülər kimi hər kəs işə köklənib. Heç kim dincəlmək istəmir, biz sadəcə olaraq qələbə qazanmaq istəyirik.