Pakistan yolayrıcında: yeni paradiqmaya ehtiyac var

Tarix: 19 Sentyabr 2024 13:21

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bir vaxtlar beynəlxalq arenada əhəmiyyətli oyunçu olan Pakistan qlobal səhnədə öz rolunun ciddi tənəzzülünü yaşayır. On illərlə qlobal geoposiyasətin mərkəzində olmuş bir ölkə tədricən təkcə qlobal proseslərə deyil, həm də öz regionundakı hadisələrə təsir etmək qabiliyyətini itirir.

Üstəlik, Pakistan artıq öz milli maraqlarını irəlilətmək üçün qonşu ölkələrdə, o cümlədən Əfqanıstan və Hindistanda strateji şəraitə effektiv təsir göstərməyə qadir deyil. Paradoksal olaraq, Pakistanın xarici siyasət səylərinə baxmayaraq, beynəlxalq arenada onun təsiri azalır, halbuki digər regional oyunçular mövqelərini möhkəmləndirir.

Xarici təcrid və iqtisadi çətinliklər

Pakistan həm daxili, həm də xarici cəbhədə çoxsaylı böhranlarla üz-üzədir. Bir vaxtlar Yaxın Şərqdə açar diplomatik oyunçu olan ölkə indi bu regionla əlaqələrini maliyyə yardımı axtarışına endirir. 2022-ci ildə Pakistan valyuta ehtiyatlarını sabitləşdirmək üçün Səudiyyə Ərəbistanından təcili olaraq 3 milyard dollar kredit aldı. Ölkə iqtisadi sisteminin zəifliyini göstərən Körfəz ölkələri, o cümlədən BƏƏ və Qətərin maliyyə dəstəyindən asılıdır. COVID-19 epidemiyası və qlobal tənəzzülün nəticələri Pakistanın iqtisadi çətinliklərini daha da artırdı, bu da inflyasiyaya, həyat səviyyəsinin aşağı düşməsinə və siyasi qeyri-sabitliyə səbəb oldu.

Pakistanın strateji tərəfdaşı olan Çinlə münasibətlər belə çətin dövrlər yaşayır. Tənqidçilər qeyd edirlər ki, Çin-Pakistan İqtisadi Dəhlizinin (CPEC) iqtisadi layihələri Pakistana gözlənilən təkanı verməyib, və infrastrukturun əhəmiyyətli hissəsi hələ də tikilməmiş və ya yetərincə maliyyələşdirilməmişdir. Çin Pakistanın siyasi qeyri-sabitliyinə və radikal qruplaşmaların artan təhlükəsinə diqqətlə yanaşır və ölkəyə sərmayə qoymaqda ehtiyatlı davranır.

Pakistanın tarixi əhəmiyyəti: Geosiyasi renta dövrləri

Pakistan əvvəllər xüsusi xarici şəraitlər sayəsində qlobal siyasətdə əsas rol oynayırdı. Soyuq müharibə dövründə ölkə ABŞ və Qərbin Sovet İttifaqına qarşı mübarizəsində mühüm müttəfiq idi. Pakistanın SEATO və CENTO hərbi-siyasi ittifaqlarında üzvlüyü onu dəyərli tərəfdaş edirdi və bu, hərbi və iqtisadi yardımın sabit axınını təmin edirdi.

1980-ci illərdə Sovet İttifaqının Əfqanıstana müdaxiləsi yenidən Pakistanı qlobal siyasətin mərkəzinə çıxardı və onu Əfqan mücahidlərinə dəstəyin əsas kanalı etdi. ABŞ, Səudiyyə Ərəbistanı və digər ölkələr anti-Sovet müqavimətini Pakistan vasitəsilə maliyyələşdirdi və silahlandırdı. Bu dövr qısa müddətli iqtisadi artıma səbəb olsa da, radikal islamçı qruplaşmaların təsirinin artması ilə bağlı daxili qeyri-sabitliyi də artırdı.

Sovet İttifaqının dağılmasından və soyuq müharibənin bitməsindən sonra Pakistanın əhəmiyyəti azaldı, lakin 11 sentyabr 2001-ci il hadisələri yenidən ölkəni beynəlxalq səviyyəyə qaldırdı. Pakistan ABŞ-ın terrora qarşı mübarizədə əsas tərəfdaşı oldu, bu da iqtisadi yardımın və hərbi dəstəyin artmasına səbəb oldu. Lakin ABŞ-la əməkdaşlıq ölkə daxilində ziddiyyətlər yaratdı, çünki Pakistan ictimaiyyəti ölkənin Əfqanıstan müharibəsində iştirakını mənfi qəbul etdi. 2020-ci ilə qədər NATO qoşunlarının çıxması və Əfqanıstanda müharibənin başa çatması ilə Pakistanın geostrateji əhəmiyyəti yenidən azalmağa başladı.

Yeni paradiqmanın zəruriliyi

Müasir dünya sistemi getdikcə yalnız hərbi güc deyil, həm də iqtisadi sabitlik, diplomatik çeviklik və innovativ texnologiyalar təklif edə bilən ölkələrə yönəlir. Çoxqütblü dünyada Pakistan yeni iqtisadi və siyasi mərkəzlərlə, o cümlədən Hindistan, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanı ilə rəqabət aparmaqda çətinlik çəkir.

Pakistan bu yeni sistemin kənarında qalmaqda davam edir, çünki onun xarici yardımdan iqtisadi asılılığı və daxili siyasi qeyri-sabitlik onun qlobal iqtisadiyyata inteqrasiyasını çətinləşdirir. 2023-cü ildə Pakistanın iqtisadi artımı cəmi 0,3% təşkil etdi ki, bu da qonşu ölkələrdən xeyli aşağıdır. Eyni dövrdə Hindistan isə iqtisadiyyatını aqressiv modernləşdirərək və sərmayələri cəlb edərək 7,8% ÜDM artımı göstərdi.

Pakistan və orta güclər: əldən verilən imkanlar

Türkiyə, Hindistan və Səudiyyə Ərəbistanı kimi orta güclər iqtisadi və diplomatik resurslarından beynəlxalq işlərdə təsirlərini gücləndirmək üçün səmərəli istifadə etdilər. Bu ölkələr, qlobal super güc statusuna malik olmasalar da, bacarıqlı diplomatiya, innovativ texnologiyalar və strateji investisiyalar sayəsində dünya siyasətində əsas oyunçulara çevrildilər.

Pakistan bu dairənin bir hissəsi ola bilərdi, lakin siyasi parçalanma və uzunmüddətli strategiyaların olmaması onun irəliləməsinə mane olur. Geostrateji imkanlardan istifadə etmək əvəzinə, Pakistan köhnəlmiş xarici siyasət paradiqmalarına güvənir. O, hələ də öz strateji yerləşməsindən dividentlər əldə etməyə çalışır, halbuki dünya artıq iqtisadi diplomatiyaya və innovativ həllərə keçib.

Daxili konsolidasiya və yumşaq gücün rolu

Pakistana iqtisadi artım və siyasi sabitlik üçün əsas yaratmağa kömək edəcək daxili konsolidasiya lazımdır. Bu, ölkəni parçalayan siyasi münaqişələrin aradan qaldırılmasını nəzərdə tutur. Müxtəlif partiyalar və fraksiyalar arasında siyasi dialoqun qurulması siyasi sistemə inamın bərpası yolunda ilk addım olacaq.

İqtisadi modernləşmə növbəti prioritetə çevrilməlidir. Pakistan biznes mühitini yaxşılaşdırmağa, xarici investisiyaları cəlb etməyə və rəqabətədavamlı sənaye yaratmağa yönəlmiş islahatlara ehtiyac duyur. Bu tədbirlər olmadan Pakistanın qlobal iqtisadi oyunçu olması çətin olacaq və onun xarici yardımdan asılılığı yalnız artacaq.

Yumşaq güc də Pakistanın beynəlxalq imicini yaxşılaşdırmaq üçün mühüm vasitə ola bilər. Ölkə zəngin mədəni və tarixi irsə malikdir, bu da xaricdə öz imicini gücləndirmək üçün istifadə edilə bilər. Mədəni diplomatiyanın, təhsil mübadilələrinin və humanitar proqramların inkişafı Pakistanın beynəlxalq icmanın dəstəyini qazanmasına və dünyada mövqelərini möhkəmləndirməsinə kömək edə bilər.

Bərpa üçün yeni yol

Pakistanın beynəlxalq təsirini bərpa etmək üçün daxili və xarici siyasətində radikal dəyişikliklər etməsi zəruridir. Artan çoxqütblülük və qlobal rəqabət şəraitində ölkə artıq öz statusunu qorumaq üçün xarici faktorlara güvənə bilməz. İqtisadi modernləşmə, siyasi konsolidasiya və bacarıqlı diplomatiya Pakistanın yeni strategiyasının əsas elementləri olacaq.

Dünya sürətlə dəyişir və uğurlu ölkələr yeni reallıqlara uyğunlaşmağı bacaranlar olacaq. Pakistan başa düşməlidir ki, geosiyasi rentanın dövrləri keçib və yeganə irəli yol özünə sərmayə qoymaq, daxili sabitliyi gücləndirmək və öz resurslarını inkişaf etdirməkdir. Yalnız bu yolla ölkə beynəlxalq təsirini bərpa edə və dünya arenasında ciddi geosiyasi oyunçu olmaq mümkündür.