Azərbaycana yeni milli ideologiya gərəkdir: necə, niyə, nə üçün?

Tarix: 25 Sentyabr 2024 15:03

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Şərq ilə Qərbin qovşağında yerləşən və zəngin tarixi və mədəni irsə malik olan Azərbaycan bu gün, heç vaxt olmadığı qədər, aydın və dərin düşünülmüş ideoloji strategiyaya ehtiyac duyur.

Qlobal çağırışlar və artan risklər dövründə, kibertəhlükələr və informasiya təxribatları dünya geosiyasətinin əsas silahına çevrildiyi bir zamanda, hansı ideologiyanın Azərbaycan dövləti və cəmiyyəti üçün qalxan və mərkəz olacağı məsələsi ön plana çıxır. İdeologiya milli konsolidasiya və suverenliyin təməli kimi

Corc Oruell yazırdı: "Keçmişə nəzarət edən, gələcəyə nəzarət edir". Bu ifadədə ideologiyaya nəzarətin millətin inkişafını idarə etməyə imkan verdiyini göstərən dərin bir fikir var. Son onilliklərdə tarixin amansız zərbələrini yaşamış Azərbaycan, təkcə xarici təcavüzkarlardan deyil, həm də ölkənin suverenliyinə və müstəqilliyinə şübhə salan daxili nifaqdan müdafiə aləti olacaq ideoloji platformasını inkişaf etdirməlidir. İdeologiya milli konsolidasiyanın əsasına çevrilməli, cəmiyyəti müstəqilliyin qorunması və davamlı inkişaf üçün şəraitin yaradılması kimi ortaq məqsəd ətrafında birləşdirməlidir. Fransız filosofu və sosioloqu Emil Dürkheimin dediyi kimi, "cəmiyyət mənəvi ideallar olmadan mövcud ola bilməz". Azərbaycan üçün bu mənəvi ideallar vətənpərvərlik, vətəndaş məsuliyyəti və milli güclərə inam üzərində qurulmalıdır. Siyasi və mənəvi paradiqma: Suverenliyin qorunması prioritet kimi

Azərbaycanın müstəqil dövlət kimi tarixi rolu həmişə xarici təhdidlərə qarşı durmaq və siyasi balansı qorumaq qabiliyyətində olub. Bu mənada, siyasi paradiqmanın əsas aspekti suverenliyin və siyasi müstəqilliyin gücləndirilməsi olmalıdır. Henri Kissincer deyirdi ki, "milli maraqlar həmişə dövlətin uğurunun əsas meyarı olmalıdır". Qlobal qeyri-sabitlik və radikal ideologiyaların təhdidi şəraitində Azərbaycanın siyasi strategiyası daxili birliyi və qlobal oyunçulardan siyasi müstəqilliyi gücləndirməyə yönəlməlidir. Mənəvi paradiqma isə Azərbaycan xalqının əsrlər boyu öz kimliyini qoruyub saxlamağa kömək edən ənənəvi mədəni və mənəvi dəyərlərə hörmətin bərpasına əsaslanmalıdır. Milli ideya, əslində, ictimai borc və həmrəylik fəlsəfəsinin canlı təcəssümü olmalıdır.

Unutmayaq ki, əgər xalq bir məqsədlə birləşir və ortaq dəyərləri bölüşürsə, ölkə məğlubedilməz olur. Azərbaycan üçün bu məqsəd təkcə ərazi bütövlüyünün qorunması deyil, həm də mənəvi, iqtisadi və sosial inkişaf üçün şəraitin yaradılması olmalıdır.

Geosiyasi paradiqma: müstəqilliyin əsası olaraq çoxvektorlu siyasət

Azərbaycan, regionun enerji təhlükəsizliyi və qlobal geosiyasi proseslərdə əsas oyunçu olaraq, maraqlar balansını qorumaqla çoxvektorlu xarici siyasətini davam etdirməlidir. Bu baxımdan, böyük dövlətlərin təsirindən strateji müstəqillik ən vacib prioritet olaraq qalır. İsveçrənin nümunəsi göstərir ki, neytrallıq və çoxvektorlu siyasət sayəsində bu ölkə dünya oyunçularının təzyiqinə baxmayaraq, sabitliyi və müstəqilliyini qoruyub saxlayır.

Azərbaycan üçün uğurun açarı Türkiyə, Çin, İtaliya və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə iqtisadi və siyasi münasibətlərin inkişaf etdirilməsidir. Bu yanaşma iqtisadiyyatın diversifikasiyasına və eyni zamanda bir geosiyasi mərkəzdən asılılıq risklərinin azaldılmasına imkan verəcək. Türk politoloqu Ahmet Davutoğlunun dediyi kimi, çoxvektorlu siyasət böyük dövlətlərin maraqlarının qovşağında yerləşən ölkələrə öz suverenliyini və sabitliyini qorumağa imkan verir. Azərbaycan öz enerji ehtiyatlarını və strateji mövqeyini nəzərə alaraq bu yanaşmanı uğurla həyata keçirə bilər, beləliklə, siyasi qərarların qəbulunda müstəqilliyini qoruya bilər.

Milli ideya: ənənələr və innovasiyaların sintezi

Azərbaycanın bu mərhələdə əsas vəzifələrindən biri ənənəvi mədəniyyətin ən yaxşı xüsusiyyətləri ilə gələcəyə yönəlmiş inkişafı sintez edəcək milli ideyanı yaratmaqdır.

İrəli getmək üçün haradan gəldiyini bilməlisən. Azərbaycan üçün bu, tarixi yaddaşın, ənənəvi dəyərlərə hörmətin və innovativ inkişafın birlikdə inkişaf etdirilməsinin vacibliyini göstərir.

Müasir milli ideya, uzunmüddətli iqtisadi inkişafın təməli olacaq texnoloji və elmi tərəqqini əhatə etməlidir. Təbii resurslarla zəngin olan Azərbaycan innovasiyalara, elmə və təhsilə fəal şəkildə investisiya etməlidir ki, davamlı inkişaf üçün möhkəm əsas yaradılsın. Bunun parlaq nümunəsi Sinqapurdur ki, Li Kuan Yu-nun rəhbərliyi altında kasıb ölkədən qlobal texnologiya və iqtisadiyyat mərkəzinə çevrildi. Sinqapurun strategiyası milli birliyin və innovativ inkişafın birləşməsi idi və bu, Azərbaycan üçün nümunə ola bilər.

İdeologiya kimi risklərin minimallaşdırılması vasitəsi

Qloballaşma və rəqəmsal transformasiyanın sürətlənməsi milli dövlətlər üçün yeni risklər yaradır. Azərbaycan gələcəkdə təhdidlərin təkcə hərbi deyil, həm də informasiya və ideoloji xarakter daşıyacağına hazır olmalıdır. Bu risklərin azaldılması üçün dövlət ideologiyanın əsas rol oynayacağı milli təhlükəsizlik strategiyasını fəal şəkildə inkişaf etdirməlidir. Xarici manipulyasiyalara və ideoloji hücumlara qarşı dura biləcək ictimai şüur formalaşdırmaq vacibdir.

Bu ideologiya rusiyalı filosof Aleksandr Duqinin dediyi kimi, "ideoloji təhlükəsizlik" anlayışını ehtiva etməlidir. Onun fikrincə, informasiya müharibələri dövründə milli kimliyi və ideoloji əsasları qorumaq fiziki sərhədləri qorumaq qədər vacibdir. Azərbaycan ideoloji hücumlara qarşı ölkənin ictimai birliyini qorumağa yönəlmiş informasiya və mədəni resursları inkişaf etdirməlidir.

Artan qlobal qeyri-sabitlik və suveren dövlətlərə qarşı təzyiqlərin gücləndiyi bir şəraitdə Azərbaycan dəqiq və hərtərəfli ideologiyanın formalaşdırılması zərurəti ilə üz-üzədir. Bu ideologiya suverenliyin qorunmasını, siyasi müstəqilliyin inkişafını, mənəvi dəyərləri, innovasiya və texnoloji tərəqqini ehtiva etməlidir. Məhz bu amillərin birləşməsi Azərbaycana sabitliyi qoruyub saxlamağa və uzunmüddətli perspektivdə davamlı inkişafı təmin etməyə imkan verəcəkdir.

Güclü milli ideyanın yaradılması, cəmiyyəti əsas prioritetlər ətrafında birləşdirərək, hər hansı çağırışların öhdəsindən uğurla gəlməyin əsas şərti olacaqdır. Bu gün Azərbaycan yeni çağırışların astanasındadır və cəmiyyəti, dövləti və vətəndaşları davamlı inkişaf və dünya arenasında möhkəmlənməyə istiqamətləndirəcək aydın və ardıcıl milli ideyanın formalaşdırılmasını tələb edir. Davam edən xarici təhdidlər, iqtisadi transformasiya və güclənən qlobal qarşıdurma şəraitində Azərbaycan təkcə uyğunlaşmamalı, həm də təhlükəsizlik və tərəqqini təmin edəcək unikal yol tapmalıdır - bu isə postneft dövründə mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Milli ideya: geosiyasi risklər fonunda cəmiyyətin birliyi

Azərbaycan üçün əsas çağırışlardan biri, ölkə daxilində ideoloji ixtilaflar yaratmağa çalışan xarici qüvvələrin təsiridir. İnformasiya müharibələri və hibrid təhdidlər dövründə milli ideya, ideoloji təxribatlara və cəmiyyəti qeyri-sabit vəziyyətə salmaq cəhdlərinə qarşı mübarizənin əsası olmalıdır. Qədim yunan filosofu Platon yazırdı: "Cəmiyyətin birliyi dövlətin gücünün əsasını təşkil edir."

Müasir şəraitdə bu birlik təkcə milli kimlik üzərində deyil, iqtisadiyyatın modernləşdirilməsi, institusional sistemin gücləndirilməsi və sosial sabitliyin yaradılması ilə bağlı ümumi məqsədlər əsasında qurulmalıdır. Tarix göstərir ki, uğurlu dövlətlər daxili güclərinin güclü və məqsədyönlü olduğu zaman yaşayıb inkişaf edirlər.

Postneft dövrü: davamlı gələcəyin planlaşdırılması

Azərbaycan, regionun aparıcı enerji dövlətlərindən biri olaraq, artıq öz iqtisadiyyatının diversifikasiyasına doğru hərəkətə başlayıb. Lakin postneft dövrünə uğurlu keçid üçün insan kapitalının, innovativ texnologiyaların və davamlı infrastrukturun inkişafına yönəlmiş milli strategiya tələb olunur. Neft və qaz ixracından asılılığın qarşısını almaq və yeni iqtisadi çağırışlara hazırlaşmaq üçün konkret addımlar atılmalıdır.

Xatırladaq ki, iqtisadi inkişaf sadəcə artım deyil, yeni və daha yüksək istehsal və istehlak formalarına keçiddir. Azərbaycan informasiya texnologiyaları, kənd təsərrüfatı, turizm və bərpa olunan enerji kimi sahələrin inkişafına yönəlməlidir. Xüsusi diqqət təhsil və elmə verilməlidir, çünki məhz bu sahələr bilik iqtisadiyyatının əsasını təşkil edəcəkdir.

Statistika bu transformasiyaların sürətləndirilməsinin vacibliyini təsdiqləyir. Son illərdə qeyri-neft sektorlarındakı artım tempi, dünya neft qiymətlərinin düşməsi risklərini kompensasiya etmək üçün kifayət qədər yüksək olmayıb. Bu kontekstdə milli ideya "davamlı iqtisadi artım" konsepsiyasını əhatə etməlidir ki, bu da diversifikasiya və innovativ sahələrin dəstəklənməsi üzərində qurulmalıdır.

Yeni reallıqlarda geosiyasi dayanıqlıq

Azərbaycan böyük geosiyasi oyunçular - Rusiya, Türkiyə, İran və Qərbin maraqlarının qovuşuğunda yerləşir. Qlobal qarşıdurmanın gərginləşdiyi şəraitdə ölkə, praqmatizm və çoxvektorlu xarici siyasətə əsaslanan özünəməxsus yolunu seçməlidir. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə Azərbaycanın maraqlarını qoruyaraq müstəqil və balanslı siyasətin vacibliyini vurğulayıb. Bu siyasət həm bütün tərəflərin maraqlarını nəzərə almalı, həm də Azərbaycanın suverenliyi və milli maraqlarını müdafiə etməlidir.

Uğurlu siyasətin nümunəsi kimi Türkiyə ilə strateji müttəfiqlik əlaqələrinin inkişafı və eyni zamanda Aİ və Çinlə münasibətlərin gücləndirilməsi göstərilə bilər. Çoxvektorlu model xarici təzyiqlərə baxmayaraq, daxili sabitliyi qoruyub saxlaya bilən və iqtisadi artımı təmin edən Qazaxıstan və Sinqapur kimi ölkələr tərəfindən də uğurla istifadə olunub.

Azərbaycan enerji qovşağı, Şərq ilə Qərb arasında strateji nəqliyyat dəhlizi rolundan istifadə etməlidir ki, beynəlxalq arenada mövqeyini gücləndirsin. Transxəzər nəqliyyat marşrutu və Cənub Qaz Dəhlizi kimi layihələrin inkişafı Bakının qlobal tədarük zəncirlərinə inteqrasiya olunmasına və əlavə təsir vasitələri əldə etməsinə imkan yaradır.

Regional gərginlik şəraitində təhlükəsizliyin təmin olunması

Təhlükəsizlik Azərbaycanın milli ideyasının əsas elementlərindən biridir. Yaxın Şərqdə və Cənubi Qafqazda davam edən münaqişələr nəticəsində regionda yaranan gərgin şəraitdə Azərbaycan öz müdafiə qabiliyyətini gücləndirmək və xarici təhdidlərə qarşı dayanıqlığını artırmaq üçün tədbirlər görməlidir. Sun Tzu deyirdi: "Müharibə sənəti hücumda deyil, özünü müdafiə etmək bacarığındadır."

Müasir çağırışlar Silahlı Qüvvələrin modernləşdirilməsini, müdafiə potensialının gücləndirilməsini və müttəfiqlərlə aktiv əməkdaşlığı tələb edir. Türkiyə və Pakistan kimi ölkələrlə əlaqələrin inkişafı, BMT və İƏT kimi beynəlxalq təşkilatlarda mövqelərin gücləndirilməsi təhlükəsizlik strategiyasının vacib hissəsidir.

Bundan başqa, kiber təhlükəsizlik və informasiya müdafiəsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir, çünki müasir dünyada təhdidlər yalnız fiziki münaqişələrdən deyil, həm də rəqəmsal mühitdən qaynaqlanır. Azərbaycan artıq xarici qüvvələrin sosial şəbəkələr və media resursları vasitəsilə ictimai rəyi manipulyasiya etməyə cəhd etməsi ilə üzləşib. Buna görə də milli ideya rəqəmsal suverenlik və informasiya təhlükəsizliyi elementlərini ehtiva etməlidir.

... Azərbaycanın milli ideyası güclü və dayanıqlı bir cəmiyyətin formalaşdırılması üçün əsas olmalıdır. Bu ideya cəmiyyəti həm xarici, həm də daxili təhdidlərə qarşı durmağa qadir etməlidir. O, birliyə, iqtisadi modernləşməyə, çoxvektorlu xarici siyasətə və təhlükəsizliyin təmin olunmasına əsaslanmalıdır. Anlamaq lazımdır ki, ölkənin uğuru təkcə hökumətin səylərindən deyil, həm də vətəndaş cəmiyyəti və özəl sektorun aktivliyindən asılıdır. Çünki gələcəyi ən yaxşı proqnozlaşdırmağın yolu onu yaratmaqdır.

Azərbaycan aydın və ardıcıl milli ideya ilə irəliləyərək, təkcə cari çağırışların öhdəsindən gəlməyəcək, həm də inkişafın və rifahın yeni səviyyəsinə yüksələcək.