Ursula fon der Lyayen: yeni lider, yoxsa despot?

Tarix: 20 Dekabr 2024 10:18

Ursula fon der Lyayen hazırkı Avropa Komissiyasının sədri, müasir Avropa siyasətində ən mübahisəli fiqurlardan birinə çevrilib. Onun idarəçilik üslubu liderliklə hakimiyyəti özəlləşdirmək cəhdi arasında tarazlıq quraraq, həm Aİ vətəndaşları, həm də milli hökumətlər arasında geniş müzakirələrə səbəb olur.

Fon der Lyayen vəzifəyə təyin edildiyi andan etibarən, COVID-19 pandemiyası, Ukraynada müharibə ilə yaranan enerji böhranı və Çinin artan təsiri kimi ciddi çağırışlarla üzləşib. Onun MERCOSUR bloku ilə razılaşma və Çin elektromobillərinə gömrük rüsumlarının tətbiqi kimi qərarları Avropa İttifaqının qlobal rolunu gücləndirmək cəhdlərini əks etdirir. Lakin bu addımlar, Almaniya və Fransa kimi əsas üzv dövlətlər arasında fikir ayrılıqlarını da artırır.

Avropa Komissiyasının hazırkı sədri Ursula fon der Lyayen, siyasi idarəetmədə ambisiya və riskə hazır olmaqla seçilən bir liderdir. Bu xüsusiyyətlər onun nailiyyətlərinə yol açsa da, eyni zamanda ciddi mübahisələrə səbəb olub.

Nəzarətin gücləndirilməsi

Onun siyasətində diqqətçəkən əsas elementlərdən biri Avropa Komissiyasında səlahiyyətlərin yenidən bölgüsü olub. Fon der Lyayen ən mühüm sahələri şəxsi nəzarətinə götürərək qərarların qəbulunu sürətləndirib. Məsələn, komissarlar arasında məsuliyyətin yenidən paylanması iqlim siyasətinin koordinasiyası və rəqəmsal keçidin həyata keçirilməsində effektivliyi artırıb.

Bu yanaşma tənqidlərə səbəb olub. Aİ ənənəvi olaraq kollektiv idarəetmə və konsensus prinsiplərinə əsaslanıb, lakin fon der Lyayenin addımları bu mexanizmləri zəiflədib. Onu hakimiyyəti həddindən artıq mərkəzləşdirməkdə və milli maraqları nəzərə almamaqda ittiham edirlər, xüsusən də təsir imkanlarının daha bərabər bölünməsinə üstünlük verən ölkələr tərəfindən. Bu addımlar bəzi üzv dövlətlərdə Brüsselə olan etimadsızlığı daha da dərinləşdirə bilər.

Müstəqilliyin göstərisi

Fon der Lyayen qərar qəbulunda müstəqillik nümayiş etdirmək istəyini dəfələrlə sübut edib. Ən bariz nümunələrdən biri Çin idxalına gömrük rüsumlarının tətbiqi olub. Bu qərar, ənənəvi olaraq Aİ siyasətini formalaşdıran Berlin və Parislə əvvəlcədən razılaşdırılmadan həyata keçirilib.

Bu addım onun ümumi strateji məqsəd uğrunda böyük oyunçuların fikirlərini nəzərə almamaq bacarığını nümayiş etdirib. Lakin eyni zamanda, daxili Avropa konsensusunun kövrəkliyini də ortaya qoyub. Fransa və Almaniya bu qərarı ittifaqdakı qüvvələr balansını dəyişdirmək cəhdi kimi görüb. Bu cür addımlar qısamüddətli dövrdə fon der Lyayenin müstəqil lider imicini gücləndirsə də, uzunmüddətli perspektivdə Brüssel və əsas üzv dövlətlər arasında fikir ayrılıqlarını dərinləşdirə bilər.

Tarazlıq axtarışı

Daxili və xarici böhranlar fon der Lyayenin liderlik bacarıqlarını sınağa çəkib. Ukraynada müharibə başlayandan sonra Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək kimi təcili tədbirlər onun qətiyyətli və effektiv hərəkət edə bildiyini göstərib. COVID-19 pandemiyasından sonra bərpa fondları isə Avropa Komissiyasının əsas iqtisadi oyunçu kimi mövqeyini gücləndirib.

Lakin onun böhran idarəçiliyi Aİ üzvləri arasında fikir ayrılığı yaradıb. Polşa və Macarıstan kimi Şərqi Avropa ölkələri onun təşəbbüslərindən narazılıq edərək, onları milli maraqları nəzərə almadan qəbul edilmiş qərarlar kimi qiymətləndiriblər. Rusiyaya qarşı sanksiyalar Kremlin üzərində təzyiq vasitəsinə çevrilsə də, enerji böhranını daha da dərinləşdirərək, ittifaq daxilində gərginlikləri artırıb.

Liderliyin ikili mahiyyəti

Ursula fon der Lyayenin siyasi idarəetmə tərzi ziddiyyətli qiymətləndirmələrə səbəb olur. Bir tərəfdən, onun müstəqillik və hakimiyyəti mərkəzləşdirmək cəhdi böhran şəraitində sürətli qərarlar qəbul etməyə imkan verir. Digər tərəfdən isə, bu yanaşma Aİ daxilində fikir ayrılıqlarını artırır, kollektiv idarəetmə prinsiplərini zəiflədir və Brüsselə olan etimadı sarsıdır.

Onun üçün əsas çağırış, təcili qərarların zərurəti ilə daxili həmrəyliyin qorunması arasında balansı saxlamaq bacarığı olacaq. Konsensus prinsipləri üzərində qurulan Aİ, çətin danışıqlardan yan keçərək tez nəticələrə nail olmaq istəyən liderin təzyiqinə davam gətirə bilməyə bilər.

Bununla belə, tənqidlərə baxmayaraq, Ursula fon der Lyayenin risklərə gedərək öz ambisioz gündəliyini həyata keçirmək üçün güclü bir Avropa siyasətçisi olduğu danılmazdır. Məsələ ondadır ki, o, həm üzv dövlətlərin, həm də Komissiyanın daxilində dəstək qazanmaqda davam edərək, ittifaq daxilində inam böhranını daha da dərinləşdirən lider kimi tarixdə qalacaqmı?

Avropa inteqrasiyası, yoxsa yeni çat xətti?

Avropa İttifaqı və Cənubi Amerikanın MERCOSUR bloku arasında əldə olunan saziş Ursula fon der Lyayenin liderliyini və onun qlobal çağırışlara strateji yanaşmasını qiymətləndirmək üçün mühüm lakmus testi oldu. İyirmi ildən çox müddətdə hazırlanan bu sənəd, Aİ daxilində ciddi fikir ayrılıqlarını üzə çıxararaq, əsas üzv dövlətlər arasında dərin ziddiyyətləri ortaya qoydu.

Fransa öz aqrar sektorunun ucuz Cənubi Amerika məhsullarının artımı səbəbindən zərər görəcəyindən narahat olaraq, bu razılaşmaya qarşı çıxdı. Prezident Emmanuel Makron bu sazişin Aİ-nin ekoloji və sosial standartlarını təhlükə altına qoyacağını açıq şəkildə bəyan etdi. Bundan başqa, Fransa fermerlərin kütləvi etirazlarının mümkünlüyü barədə xəbərdarlıq edir. Çünki bu razılaşma təkcə iqtisadi itkilərə deyil, həm də milli aqrar sektorun qorunmasına yönəlik uzun illər çəkilən səylərin puça çıxmasına gətirib çıxara bilər.

Bununla yanaşı, Ursula fon der Lyayen bu sazişi strateji bir sıçrayış kimi görür. Onun fikrincə, bu razılaşma Avropa biznesi üçün yeni üfüqlər açır və artan iqtisadi rəqabət dövründə Aİ-nin qlobal mövqelərini gücləndirir. Bu mövqeni Manfred Veber kimi bir çox nüfuzlu siyasətçilər dəstəkləyir. Onlar bu sazişi Aİ-nin dünya arenasında daha rəqabətqabiliyyətli bir oyunçu kimi çıxış etməsi üçün bir fürsət olaraq görürlər. Lakin Fransanın narahatlıqlarına məhəl qoymamaq, ittifaq daxilində həmrəylik və siyasi birliyi sarsıdır.

Bu ziddiyyətlər Aİ-nin ekoloji ambisiyaları ilə Brüsselin iqtisadi praqmatizmi arasındakı dərin münaqişəni ortaya qoyur. Ursula fon der Lyayen Avropa Yaşıl Sazişinin tərəfdarı olmasına baxmayaraq, MERCOSUR ilə sazişi bağlamaqla ekoloji standartlardan uzaqlaşmaqda və Avropa nailiyyətlərini təhlükə altına almaqda ittiham olunur.

Fransa üçün bu razılaşma təkcə iqtisadi bir çağırış deyil, həm də qloballaşma şəraitində milli maraqlarını qorumaq və suverenliyini təmin etmək üçün bir sınaqdır. Paris haqlı olaraq beynəlxalq ticarət xeyrinə edilən güzəştlərin ənənəvi Avropa standartlarının zəifləməsinə yol açacağından ehtiyat edir.

MERCOSUR ilə saziş yalnız Aİ-nin xarici siyasət ambisiyalarını deyil, həm də iqtisadiyyat, ekoloji davamlılıq və siyasi həmrəylik arasındakı qarşıdurmaları göstərərək, ittifaqın vahid bir siyasi və iqtisadi güc kimi gələcəyini sual altına qoyur. Ursula fon der Lyayen Aİ-nin qlobal arenada mövqeyini gücləndirməyə çalışarkən, daxili ziddiyyətlər ittifaqın öz təməlini sarsıdaraq, onu daha mürəkkəb problemlərin əsirinə çevirə bilər.

İkinci dövrün əsas riskləri

Ursula fon der Lyayen yenidən seçildiyi halda, qarşısında bir sıra mürəkkəb problemlər dayanacaq:

Aİ-nin büdcəsi: Yeni yeddi illik büdcənin formalaşdırılması müxtəlif iqtisadi prioritetləri olan ölkələrin maraqlarını nəzərə almağı tələb edəcək. Məsələn, Şərqi Avropa ölkələri subsidiya artırılmasında israr edə bilər, Skandinaviya ölkələri isə xərclərə daha ciddi nəzarət tələb edəcək.
İqlim gündəliyi: "Yaşıl Saziş" fəal şəkildə təşviq edilsə də, Polşa və Macarıstan kimi ölkələr təklif olunan tədbirlərdən narazıdır və onları sənaye üçün təhlükə kimi görürlər.
Geosiyasi çağırışlar: Miqrasiya böhranının güclənməsi, Rusiyaya qarşı sanksiyalar və Çinin Avropa bazarlarında artan təsiri Aİ daxilində daha koordinasiyalı fəaliyyət tələb edir. Lakin daxili fikir ayrılıqları bu işləri çətinləşdirir.

Yeni növ lider?

Ursula fon der Lyayen Aİ-nin qlobal təsirini gücləndirmək üçün riskə getməyə hazır olan lider nümunəsidir. Lakin onun ambisiyalarla konsensus zərurəti arasında balans yaratmaq bacarığı, ittifaqın birliyini qorumaq üçün həlledici amil olacaq.

Avropa layihəsi dəyişikliklər dövrünü yaşayır: bəziləri bunu islahat üçün fürsət kimi görür, digərləri isə parçalanma təhlükəsi olaraq qəbul edir. Ursula fon der Lyayenin ikinci müddətinin uğuru, Aİ-nin bu dəyişikliklərə hazır olub-olmamasının və ya qarşısında duran yeni çağırışların siyasi sabitliyini sarsıdacağının göstəricisi olacaq.