Avropa indi hərəkətə keçməlidir, yoxsa geri qalacaq

Tarix: 8 Oktyabr 2024 13:24

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bir vaxtlar Avropanın sənaye nəhəngi olan Almaniya hazırda qitənin iqtisadi mənzərəsini dəyişdirə biləcək bir böhranla üz-üzədir. Bazar ertəsi günü Avropa Mərkəzi Bankının keçmiş rəhbəri Mario Draqi xəbərdarlıq etdi ki, Avropa İttifaqı "yavaş agoniya"nın təhlükəsi ilə üzləşir. Bu, Avropanın sənaye ürəyi üçün nə deməkdir?

"Hans Keim Kunststoffe" kimi az tanınan, lakin gündəlik həyat üçün son dərəcə vacib olan şirkətlər özlərini bu iqtisadi fırtınanın mərkəzində tapırlar.

Kiçik müəssisələr - enerji böhranının ön cəbhəsində

"Hans Keim Kunststoffe" şirkəti muzey eksponatlarını qorumaqdan tutmuş tibbi avadanlıqların hissələrinə və furqonların damlarına qədər hər yerdə istifadə olunan komponentlər istehsal edir. Bütün bu məhsullar Almaniyanın meşələrlə və dağlarla əhatə olunmuş kiçik bir şəhərində, İsveçrə sərhədindən yarım saatlıq məsafədə yerləşən bir zavodda hazırlanır. Xaricdən baxıldıqda, bu adi bir ailə biznesi kimi görünə bilər. Lakin bu zahiri sadəliyin arxasında Almaniyanın deyil, bütövlükdə Avropa İttifaqının iqtisadiyyatını təhlükə altına qoya biləcək problemlər gizlənir.

Ukraynada müharibə başladıqdan sonra istehsalın saxlanması üçün enerji xərcləri sürətlə artdı. 2022-ci ildən əvvəl zavodun illik elektrik haqqı təxminən 80 min avro təşkil edirdi. Bu gün bu məbləğ demək olar ki, iki dəfə artıb. Baxmayaraq ki, müştərilər üçün qiymətlər artırılıb, mənfəət marjası azalıb. Bu, şirkəti reallıqdan qoruya bilmədi - enerji xərcləri Avropa İttifaqından kənar rəqiblərdən xeyli yüksək olaraq qalır.

"Biz böhranlarla mübarizəyə öyrəşmişik, lakin bu, tamamilə fərqlidir", - deyə şirkətin idarəedici direktoru Kristof Keim bildirir. Onun sözlərinə görə, enerji bazarlarında kiçik bir rahatlama olsa da, xərclər heç vaxt əvvəlki səviyyələrə qayıtmayıb. ABŞ və Çin kimi rəqiblərindən fərqli olaraq, Avropa şirkətləri elektrik üçün iki dəfə artıq ödəniş etməyə davam edir.

Almaniya - Avropa iqtisadiyyatının xəstəsi

Avropanın ən böyük sənaye gücü olan Almaniya, ilin sonuna qədər davam edəcəyi gözlənilən bir resessiyaya sürüklənib. Vaxtilə Almaniyanın iqtisadi qüdrətinin simvolu olan "Volkswagen" kimi nəhənglər indi zavodların bağlanması təhlükəsi ilə üz-üzədir. Bu, müvəqqəti bir fenomen deyil - bu, sistematik bir böhrandır. Bütün Avropa İttifaqı boyunca kimya və metallurgiya sənayesi kimi əsas sektorlarda istehsal azalır. Zavodlar bağlanır, işçilər ixtisarlarla üzləşir.

Bu iqtisadi zərbələrin fonunda Avropa siyasətçilərinin narahat səsləri eşidilir. Draqi açıq şəkildə bildirib ki, Avropa varoluşsal bir təhlükə ilə qarşı-qarşıyadır. Onun sözlərinə görə, ciddi dəyişikliklər edilmədikdə, Avropa sənayesi qlobal bazarlardan sıxışdırıla bilər.

"An həqiqətən də kritikdir, - deyə Draqi öz hesabatını təqdim edərkən vurğulayıb. - Biz bunu daha artıq görməməzlikdən gələ bilmərik".

Aİ-nin enerji siyasəti: sağ qalmaq uğrunda mübarizə

Bu xəbərdarlıq Brüsseldə də səslənir. Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Lyayen Draqinin yaşıl enerjiyə keçidi sürətləndirmək planının Aİ-nin mövcud strategiyasına uyğun olduğunu vurğuladı. Lakin burada bir problem var: vaxt Avropanın tərəfində deyil.

Bərpa olunan enerji mənbələri uzunmüddətli həll yolu vəd etsə də, bu, yaxın illərdə Avropa iqtisadiyyatını xilas edə bilməyəcək. Çin istehsalı artırır və həm Aİ daxilində, həm də xaricində bazarları ələ keçirir. Elektrikli avtomobillər və süni intellekt kimi yeni texnologiyalar isə daha çox enerji tələb edəcək ki, bu da onsuz da yüklənmiş şəbəkələrə əlavə təzyiq yaradacaq.

"Soyuq müharibədən bəri ilk dəfədir ki, doğrudan da sağ qalmağımızdan qorxmalıyıq", - deyə Draqi xəbərdarlıq etdi.

Geri dönülməz dəyişikliklər: Avropa Rusiya qazından imtina etməyi öyrənir

2022-ci ilin sentyabr ayı Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün dönüş nöqtəsi oldu. Baltik dənizində "Şimal axını" qaz kəmərinə ziyan vuran partlayış bir vacib həqiqəti ortaya çıxardı: keçmişə qayıdış mümkün deyil. Avropanın Rusiya qazından asılılığı azaldıqca, qitə indi yeni enerji mənbələri üçün yüksək qiymətlər ödəyir.

Rusiya Ukraynaya hücum etdikdən sonra Avropada enerji qiymətləri kəskin şəkildə artdı, lakin tam çöküşün qarşısı alındı. Alternativ təchizatçıların sürətli axtarışı nəticəsində qaz ehtiyatları tükənmədi. Lakin, ilkin panika azaldıqdan sonra belə, Aİ-də enerji qiymətləri böhranöncəsi səviyyələrdən yüksək olaraq qalır və ABŞ və Çin kimi əsas rəqiblərdən xeyli üstündür.

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, 2023-cü ildə Avropada enerji qiymətləri ABŞ-dakından iki dəfə baha idi. Əsas səbəb ucuz Rusiya qazından bahalı sıxılmış təbii qaza (STQ) keçiddir. STQ daha bahalıdır, mürəkkəb nəqliyyat tələb edir və hər mərhələdə-mayeləşdirilmədən yenidən qaz halına salınmaya qədər-xərcləri xeyli artırır. Daha da pisi, STQ sərbəst bazarda satılır, burada ən yüksək təklifi verən qalib gəlir.

"Avropa yüksək qiymətlər ödəməyi bacardı, lakin bu, normal deyil," Kembric Universitetinin siyasi iqtisadiyyat professoru Helen Tompson deyib. Bu gün Avropa Qətərdən və ABŞ-dan gələn bahalı qaza bağlıdır ki, bu da onu təkcə Yaxın Şərqin qeyri-sabit siyasətindən deyil, həm də Vaşinqtonun dəyişkən əhval-ruhiyyəsindən asılı vəziyyətə salır.

Avropa indi hərəkətə keçməlidir, yoxsa geri qalacaq

İndi Avropanın enerji təhlükəsizliyi və sənaye siyasətinə təcili şəkildə yenidən baxması zərurəti heç vaxt olmadığı qədər aktualdır. Aİ bərpa olunan enerji keçidini müzakirə etdiyi bir vaxtda, müəssisələr bağlanır, iş yerləri yoxa çıxır. Qəti addımlar atılmasa, Avropa İttifaqı dünya iqtisadi arenasındakı yerini itirmək riski ilə üzləşir.

Vaxt Avropanın tərəfində deyil və Mario Draqinin dediyi kimi, "bunu daha çox gözardı edə bilmərik". Əgər Avropa liderləri enerji xərclərini azaltmaq və sənayeni qorumağın yollarını tapmasalar, qitə "yavaş agoniyaya" daxil ola bilər və bu, onun dünya iqtisadi arenasında təsirini itirməsinə səbəb ola bilər.

Azərbaycan - Avropanın xilaskarı: ölkə necə Aİ üçün əsas neft və qaz təchizatçısına çevrildi

Rusiya-Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı qlobal enerji qeyri-sabitliyi dövründə Avropa İttifaqı enerji resurslarının idxalına həddindən artıq asılı vəziyyətə düşüb. Bir vaxtlar Aİ-nin əsas qaz təchizatçısı kimi Rusiyadan asılı olan Avropa sürətlə alternativ yollar axtarmağa başladı. Bu nöqtədə, əvvəllər bir çoxlarının yalnız regional oyunçu kimi qəbul etdiyi Azərbaycan, Avropanın enerji təhlükəsizliyi üçün əsl xilaskara çevrildi.

Bu gün Bakı Aİ-nin əsas neft və qaz təchizatçısı kimi mühüm rol oynayır, Avropanın əsas ölkələrinə sabit enerji tədarükünü təmin edir. Bu, sadəcə qısamüddətli bir həll yolu deyil, Avropanın nəinki yaşaması, həm də daha etibarlı tərəfdaşlarla gələcək qurmasına kömək edən uzunmüddətli bir strategiyadır.

Tədarükün artımı: Azərbaycan lider mövqeyə yüksəlir

2024-cü ilin yanvar ayında Avropa İttifaqı ölkələri Azərbaycana təxminən 2 min ton neft məhsulları ixrac edib ki, bu da 2023-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2,4 dəfə çoxdur. Pul ifadəsində bu həcm 4,5 milyon avroya çatıb, bu isə dəyərin ikiqat artdığını göstərir. Əsas təchizatçılar arasında Yunanıstan, Almaniya və Niderland olub, bu isə Azərbaycanın neft məhsullarının əsas alıcısı kimi artan əhəmiyyətini vurğulayır.

Lakin bu, əlaqələrin yalnız bir tərəfidir. Azərbaycan-Aİ enerji tərəfdaşlığının əsasını neft və qaz tədarükü təşkil edir. 2023-cü ildə Aİ ölkələri, o cümlədən İtaliya, Almaniya və Çexiya, Azərbaycanın neft idxalını 20,3 milyon tona çatdıraraq son dörd ildə ən yüksək həddə çatdırıblar. Bu, 2022-ci illə müqayisədə 2,6 faiz artım deməkdir və Avropanın azalan Rusiya tədarükünü kompensasiya etmək üçün getdikcə daha çox Bakıya güvəndiyini göstərir.

Təbii qaz sahəsində vəziyyət də oxşardır. 2024-cü ilin birinci yarısında Azərbaycan Avropaya qaz ixracını əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12 faiz artıraraq 6,4 milyard kubmetr qaz tədarük edib. Əsas alıcılar İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstan olub ki, bu da Azərbaycanın Aİ-nin enerji strategiyasının əsas elementi kimi mühüm rolunu daha da gücləndirir.

Azərbaycan Avropanın enerji lövbəri necə oldu

Ukraynada müharibə başlamazdan əvvəl Rusiya Avropa İttifaqında istehlak olunan qazın təxminən üçdə birini təmin edirdi. Bu asılılıq Moskvaya enerji bazarını nəzarətdə saxlamaqla yanaşı, Avropa siyasətinə təsir etmək imkanı da verirdi. Lakin müharibənin başlaması ilə hər şey dəyişdi. Avropa gözlənilmədən ciddi bir enerji böhranı ilə üzləşdi və alternativ təchizatçıların axtarışı bir çox ölkələr üçün yaşamaq məsələsinə çevrildi.

Azərbaycan bu kritik anda doğru zamanda doğru yerdə idi. Zəngin neft və təbii qaz ehtiyatlarına malik olan ölkə Avropaya sabit və etibarlı tədarüklər təklif etdi ki, bu da Rusiyanın qaz tədarükünün azalmasının təsirini yumşaltdı. Üstəlik, Bakı sürətlə öz mövqeyini gücləndirərək İtaliya, Rumıniya və Macarıstan kimi əsas oyunçular daxil olmaqla, səkkiz Avropa ölkəsi ilə uzunmüddətli müqavilələr imzaladı. Gözlənilir ki, 2024-cü ildə Azərbaycan Avropaya 12,5 milyard kubmetr qaz ixrac edəcək - bu rəqəm artıq Avropanın enerji təhlükəsizliyinin əsas sütununa çevrilməkdədir.

Cənub Qaz Dəhlizi: həyati əhəmiyyətli bir layihə

Azərbaycanın Avropa bazarındakı mövqeyini möhkəmləndirən əsas strategiyalardan biri "Cənub Qaz Dəhlizi" layihəsi oldu. 3 500 kilometr uzunluğunda olan bu layihə Xəzər dənizini Avropanın cənub bölgələri ilə birləşdirən əsl enerji arteriyasına çevrildi.

Beynəlxalq maliyyə təşkilatları tərəfindən dəstəklənən layihə, xüsusən İtaliya, Yunanıstan və Bolqarıstan kimi ölkələrə qaz tədarükünü şaxələndirməkdə effektivliyini sübut etdi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev "Cənub Qaz Dəhlizi"ni ölkənin enerji strategiyasının və Avropa ilə əməkdaşlığının əsas elementi kimi dəfələrlə vurğulayıb.

2024-cü ilin mart ayında keçirilən Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının 10-cu nazirlik iclasında Avropaya qaz tədarükünün genişləndirilməsi ilə bağlı gələcək planlar müzakirə olundu. Bu layihə təkcə qısamüddətli ehtiyacları həll etməklə kifayətlənmir, həm də qlobal enerji qeyri-sabitliyinin fonunda uzunmüddətli əməkdaşlıq üçün yol açır.

Yaşıl enerji - Azərbaycan və Aİ üçün növbəti addım

Bununla belə, Azərbaycan-Avropa enerji əməkdaşlığının hekayəsi bununla bitmir. Qlobal miqyasda bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid dövründə Azərbaycan bu sahədə də lider olmaq ambisiyalarını nümayiş etdirir. Ölkənin planlarına Xəzər dənizində dəniz külək elektrik stansiyalarının tikintisi daxildir. Bu stansiyalar həm Azərbaycan, həm də Avropa üçün təmiz enerji mənbəyi kimi mühüm rol oynaya bilər.

WindEurope Assosiasiyasının baş direktoru Cails Dikson qeyd edir ki, Azərbaycan bu elektrik stansiyalarından alınan enerjini Qara dənizin dibi ilə Avropaya çəkiləcək yeni enerji kabeli vasitəsilə ixrac etməyi planlaşdırır. Bu layihə təkcə Avropanın enerji təhlükəsizliyini möhkəmləndirməyəcək, həm də "yaşıl" gələcəyə doğru atılmış əhəmiyyətli bir addım olacaq.

Azərbaycan - Aİ üçün strateji tərəfdaş

Son illərin hadisələri göstərdi ki, Avropanın enerji təhlükəsizliyi birbaşa qaz və neft tədarükünün şaxələndirilməsindən asılıdır. Azərbaycan Aİ üçün etibarlı tərəfdaş kimi meydana çıxıb və stabil enerji tədarükü təklif edərək uzunmüddətli əməkdaşlıq qurub. Bu alyans təkcə bugünkü problemləri həll etmir, həm də daha davamlı bir enerji gələcəyinin əsasını yaradır.

Bir çoxlarının hələ yaxın dövrlərə qədər regional oyunçu hesab etdiyi Azərbaycan, indi Avropa üçün əsas enerji təchizatçısına çevrilib. Qlobal enerji bazarları misilsiz qeyri-sabitliklə qarşılaşdığı bir vaxtda Bakı strateji çevikliyini və yeni çağırışlara uyğunlaşma bacarığını nümayiş etdirir. Bununla yanaşı, Avropa yalnız neft və qaz deyil, həm də Aİ ilə "yaşıl" gələcək qurmağa hazır olan etibarlı tərəfdaş əldə edir.