Avropa uçuruma gedir: qitə ən çirkli narkosavaşını uduzur

Tarix: 7 Iyun 2025 11:20

Avropa İttifaqı son illərdə təkcə iqtisadi, siyasi və hərbi böhranlarla deyil, həm də daha təhlükəli - lakin diqqətdən kənarda qalan - bir fəlakətlə üz-üzədir. Məsələ təkcə narkotiklərlə mübarizənin çətinliyində deyil. Artıq söhbət humanitar böhrandan gedir. Lissabonda yayımlanan Avropa Narkotiklərə və Narkomaniyaya Nəzarət Mərkəzinin (EUDA) son hesabatı açıq göstərir: Avropada narkotiklərlə mübarizə sistemi çöküb. Asılıların sayı 25 milyona yaxınlaşır, narkotik bazarı isə nəzarətdən çıxaraq öz kriminal "avtonom sisteminə" çevrilib.

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Avropa narkotik cəbhəsində "kimyəvi müharibə" aparır - və onu uduzur

Əgər əvvəllər narkotik alveri "küçə sənətkarlarının" işi idisə, indi meydanda texnoloji baxımdan silahlanmış, transsərhəd kartellər var. Onlar hüquqi boşluqlardan, dərman logistikası sistemlərindən və Aİ daxilindəki hüquqi parçalanmadan ustalıqla istifadə edirlər. EUDA bildirir ki, 2009-cu ildən bəri Aİ-də 88 yeni sintetik opioid aşkarlanıb. Bu maddələr nə heroin, nə metadon, nə də fentanildir. Bunlar - Çin, Hindistan və Şərqi Avropadakı yeraltı laboratoriyalarda "yaradılan", daha sonra əlavələr, ağrıkəsicilər və ya baytarlıq dərmanları adı altında leqallaşdırılan kimyəvi "əjdahalardır".

Yeni qatil: Nitasenlər

Xüsusi narahatlıq doğuran qrup - nitasenlərdir. Bu maddələr ilk dəfə 1950-ci illərdə ABŞ-ın Sterling-Winthrop şirkəti tərəfindən yaradılmışdı, lakin təsir gücü morfindən 100-800 dəfə artıq olduğuna görə heç vaxt sənaye istehsalına buraxılmadı. XXI əsrdə bu maddələr təkrar "dirildi" və indi Avropada geniş yayılır. Ən təhlükəliləri isotonitazene, metonitazene və protonitazene-dir. Bir milliqramdan az doza - yəni bir kibrit başı qədər - yetkin insanı öldürə bilər.

2023-cü il EUDA hesabatında nitasenlər "xüsusi müşahidə obyektləri" kimi qeyd olunub. Onların Estoniya, Latviya və Belçikada ölüm hallarında əhəmiyyətli artıma səbəb olduğu göstərilir. Məsələn, Estoniyada 2022-2023-cü illərdə azı 78 nəfər bu maddədən ölüb, Latviyada isə bütün aşırı dozaların 45%-i nitasenlərlə bağlıdır.

Söhbət zirzəmi istehsalından getmir. Nitasenlər artıq leqal dərman zəncirlərinə daxil olub. Polşada 2022-ci ildə 12 min ədəd saxta diazepam müsadirə olunub, içərisində isə nitasen törəməsi olan etonitazepyne aşkarlanıb. Bu maddələr bəzən oksikodon, tramadol və ya diazepam kimi təqdim edilir. Daha betəri - Aİ daxilində hələ də vahid dərman nəzarət sistemi yoxdur. Avropa Komissiyasının saxta məhsullarla bağlı hesabatına görə, 2022-ci ildə müsadirə olunan dərmanların 37%-i internet üzərindən sifariş olunub. Bu sahədə ümumiyyətlə nəzarət mexanizmi yoxdur.

Hüquqi xaos: Almaniyada qadağa var, Litvada yox

EUDA-nın hesabatı açıq şəkildə etiraf edir: "Güclü təsirə malik maddələrin artım tempi Aİ-nin nəzarət imkanlarını üstələyir." Səbəb? Hüquqi sistemlər arasında parçalanma. Məsələn, Almaniyada qadağan olunmuş maddə Litvada və ya Çexiyada tamamilə leqal ola bilər. 88 yeni sintetik opioidin heç biri Aİ-nin 2004/757/JHA saylı çərçivə konvensiyasının II əlavəsinə daxil edilməyib. Yəni ümumi Avropa miqyasında qadağa hələ yoxdur.

2018-ci ildə qəbul olunmuş 2017/2101 saylı Aİ qaydası psixoaktiv maddələrin sürətli qadağasını nəzərdə tuturdu. Amma mütəxəssislər bildirirlər ki, bu proses hələ də orta hesabla 18-24 ay çəkir. Halbuki yeraltı laboratoriyalar 8-12 həftədə yeni formul təqdim edir.

Ölümə aparan rəqəmlər: Avropa gəncliyini narkotiklə itirir

2025-ci il Avropa İttifaqı üçün təkcə geosiyasi sarsıntılar ili deyil, həm də narkotiklərlə bağlı görünməmiş miqyasda insan itkisi ilə yadda qalır. Avropa Narkotiklərə və Narkomaniyaya Nəzarət Mərkəzinin (EUDA) ən son hesabatına əsasən, qitə artıq kritik həddə çatıb. Narkotik istifadəsi və ondan qaynaqlanan ölümlər, xüsusilə də gənclər arasında, rekord səviyyəyə yüksəlib.

Təkcə 2023-cü ildə Avropa İttifaqında narkotiklə bağlı 7 500-dən çox ölüm halı qeydə alınıb. Bu, 2022-ci illə müqayisədə 400 nəfər daha çoxdur. Ən dəhşətlisi isə - bu ölümlərin təxminən 70%-i "polinarkotik zəhərlənmə" ilə əlaqəlidir. Yəni bir neçə maddənin - fentanil və alkoqolun, heroinlə sintetik katinonların, yaxud metadonla antidepressantların eyni anda qəbulu nəticəsində baş verib. Belə "kokteyllər" həkimlərin müdaxiləsini çətinləşdirir və çox vaxt faciə ilə nəticələnir.

Ən narahatedici məqam - ölüm hallarının getdikcə cavanlaşmasıdır. Məsələn, 2023-cü ildə Finlandiyada narkotikdən ölənlərin 29%-i 25 yaşdan aşağı olub. Avstriyada bu rəqəm 25%-ə, Lüksemburqda 22%-ə, Macarıstanda isə 20%-ə çatıb. Bu statistika artıq sırf tibbi problem deyil - sosial və mədəni kollapsın göstəricisidir.

Qanunsuz dövriyyədə olan maddələr arasında hələ də lider - marixuanadır. 15-64 yaş aralığında olan Avropa vətəndaşlarının 8,4%-i, yəni təxminən 24 milyon nəfəri son bir ildə kannabis istifadə etdiyini etiraf edib. Xüsusilə 15-34 yaş arası qrupda bu rəqəmlər sürətlə artır.

Amma məsələ təkcə yayılma səviyyəsində deyil, həm də maddənin keyfiyyətindədir. Kannabisin əsas psixoaktiv komponenti olan THC-nin (tetrahidrokannabinol) miqdarı son on ildə iki dəfə artaraq, 2023-cü ildə qatran formasında 23%-ə çatıb (bitki formasında bu göstərici 11%-dir). Bu isə gənc istifadəçilər arasında psixoz, təşviş pozuntuları və digər psixi xəstəliklərin kəskinləşməsi deməkdir.

Kannabisdən sonra ən çox istifadə edilən narkotik - kokain. 2023-cü ildə Avropa tarixində rekord göstərici qeydə alınıb - 419 ton kokain müsadirə olunub. Bu, 2022-ci illə müqayisədə 30% çoxdur. Əsas "giriş qapıları" - Belçika, İspaniya və Niderland limanlarıdır. Bu ölkələr Avropanın kokain xəritəsində təkcə tranzit yox, həm də istehlak mərkəzinə çevrilməkdədir. Nəticədə, kokainə çıxış imkanları artıb və bu da istifadəni, ardınca isə ictimai səhiyyə üçün riskləri qat-qat artırıb.

EUDA açıq şəkildə bildirir: mövcud monitorinq və erkən xəbərdarlıq sistemləri artan təhlükələrə cavab verə bilmir. Bu baxımdan, agentlik nalokson (opioid zəhərlənməsinin qarşısını almaq üçün istifadə edilən dərman) təqdimetmə modellərinin yenidən işlənməsini, eləcə də yeni sintetik opioidlərə qarşı adaptiv tibbi müdaxilə sisteminin qurulmasını tövsiyə edir.

Əgər yaxın illərdə Avropa koordinasiyalı və operativ şəkildə hərəkətə keçməzsə, vəziyyət daha da dərinləşəcək. Məsələ təkcə narkotik deyil, ictimai sağlamlıq, insan potensialı və bütövlükdə qitənin gələcəyi məsələsidir. Əks halda, Avropa gəncliyini bir "səssiz epidemiya"nın qurbanı olaraq itirmək riski ilə üz-üzə qalacaq.

Kokain fırtınası: Avropa 2025-ci ildə uçurumun kənarına sürüklənir

2025-ci il Avropa üçün bir daha sübut etdi: qitə narkotiklərlə bağlı təkcə təhlükə ilə yox, artıq açıq-aşkar sistemli böhranla qarşı-qarşıyadır. Avropa Narkotiklərə və Narkomaniyaya Nəzarət Mərkəzinin (EUDA) son hesabatı göstərir ki, kokainlə bağlı mənzərə artıq hüquq-mühafizə orqanlarının uğuru ilə deyil, narkotrafikin Avropanın iqtisadi və sosial toxumasına necə dərindən nüfuz etməsi ilə ölçülür.

2023-cü ildə Avropa İttifaqında 419 ton kokain müsadirə olunub. Bu, 2022-ci ildəki (323 ton) göstəricidən 30% çoxdur və ardıcıl yeddinci ildir ki, artım qeydə alınır. Rəqəmlər bir daha göstərir: bazarda narkotik təklifi artmaqdadır və mübarizə tədbirləri bu axına cavab verə bilmir.

Ən çox müsadirə olunan ölkələr - Belçika (123 ton), İspaniya (118 ton) və Niderland (59 ton) - bu üçlük təkbaşına ümumi göstəricinin 72%-ni təşkil edir. Xüsusilə Antverpen limanı bu gün Aİ-nin əsas "kokain darvazasına" çevrilib.

Avropada kokainin təxminən üçdə biri məhz Antverpen limanı vasitəsilə daxil olur. Burada nəzarət tədbirlərinin effektini azaldan başlıca amil - yüklərin həcminin böyüklüyü və narkotiklərin leqal tədarük zəncirlərinə "məhkəmə səviyyəsində" ustalıqla sızdırılmasıdır. Kartellər narkotiki konteynerlərdə gizlətməklə kifayətlənmirlər - artıq onun leqallaşdırılması üçün ciddi iqtisadi sxemlər qurulur.

2025-ci ildə Kolumbiyadan Belçikaya kokain pastasının gətirilməsi və yeraltı laboratoriyalarda işlənərək saf kokainə çevrilməsi ilə bağlı genişmiqyaslı əməliyyat ifşa olunub. Avropolda koordinasiya olunmuş əməliyyatda Belçika və İtaliya polisinin iştirakı ilə 14 nəfər saxlanılıb. Onların arasında bu ticarəti quran tanınmış italyan mafiyası nümayəndələri də var idi.

Europol xəbərdarlıq edir: təşkilatlanmış cinayətkar qruplar Avropada getdikcə daha mürəkkəb və təhlükəli struktura çevrilir. Onlar artıq yalnız "keçmişin mafiya qrupları" deyil, bugünün texnoloji startapları səviyyəsində fəaliyyət göstərən şəbəkələrdir. Süni intellektdən tutmuş blokçeyn texnologiyalarına qədər - hər şey əməliyyatların səmərəliliyini artırmaq üçün işə salınır. Nəticədə, hüquq-mühafizə orqanları onlarla ayaqlaşa bilmir.

Aİ-nin daxili işlər komissarı Maqnus Brunner açıq bildirib: "Təşkilatlanmış cinayətkarlıq artıq ayrı-ayrı ölkələrin problemi deyil, Avropanın siyasi, iqtisadi və sosial sabitliyinə qarşı sistemli təhdiddir."

Ən ciddi sosial təhlükə isə - azyaşlıların bu sistemə cəlb olunmasıdır. Təkcə 2023-cü ildə Belçikada 400-dən çox yeniyetmənin narkotik logistikasında iştirakı rəsmən qeydə alınıb. Uşaqlar və gənclər narkotiklərin daşınması və yayılmasında "ucuz işçi qüvvəsi" kimi istifadə olunur. Bu isə təkcə kriminal yox, həm də dərin sosial və ailəvi iflasın göstəricisidir.

Mübarizə strategiyası - ya yenilənəcək, ya da iflasa uğrayacaq

2025-ci ilin statistikası açıq şəkildə göstərir ki, mövcud strategiyalar - istər polis əməliyyatları, istərsə də hüquqi tədbirlər - artıq yetərli deyil. EUDA ekspertləri bildirir ki, bu problemlə mübarizə yalnız kompleks yanaşma ilə mümkündür:
- beynəlxalq əməkdaşlığın genişləndirilməsi;
- müasir texnologiyaların hüquq-mühafizə sahəsinə inteqrasiyası;
- gənclər arasında genişmiqyaslı preventiv maarifləndirmə kampaniyaları.

Əks halda, Avropa sabahın qitəsi yox, narkotiklərin göyərdiyi qitəyə çevriləcək. Bu isə nə demokratiya, nə də rifah cəmiyyətinin gələcəyi üçün qəbuledilən deyil.

2025-ci ildə Avropa İttifaqı bir daha acı həqiqətlə üzləşdi: sintetik narkotiklərin sürətlə yayılması artıq nə tibb, nə sosial yardım, nə də hüquqi çərçivələrlə tənzimlənən sahədir. Bu, bütöv bir qitənin təhlükəsizliyini, iqtisadi dayanıqlığını və sosial sabitliyini təhdid edən sistemli və hibrid böhrandır.

Avropa Narkotiklərə və Narkomaniyaya Nəzarət Mərkəzinin (EUDA) 2025-ci il hesabatı bu təhlükəni rəqəmlərlə sübut edir. 2023-cü ildə Aİ ölkələrində 419 ton kokain müsadirə olunub - bu, əvvəlki illə müqayisədə 30% artım deməkdir. Ən böyük partiyalar Belçika (123 ton), İspaniya (118 ton) və Niderlandda (59 ton) aşkarlanıb. Bu üç ölkənin limanları, xüsusilə Antverpen, narkotiklərin Avropaya əsas giriş qapısına çevrilib.

Lakin, ekspertlərin fikrincə, bu göstəricilər hüquq-mühafizə orqanlarının "qələbəsini" deyil, narkotrafikin Avropanın real sektoruna, iqtisadi və sosial sistemlərinə necə dərin nüfuz etdiyini göstərir. Bu artıq qaranlıq küçə ticarəti deyil - bu, dövlətin damarlarında dolaşan, maliyyə axınlarına, nəqliyyat logistikalarına və insan resurslarına sızan görünməz bir mexanizmdir.

Təşkilatlanmış cinayətkar qruplar artıq klassik mafia deyil. Onlar yüksək texnologiya ilə silahlanmış, süni intellekt vasitəsilə əməliyyatlarını optimallaşdıran, loqistika şirkətlərinə, port rəhbərlərinə və nəzarətçilərə ya pul, ya da qorxu ilə təsir edən qlobal korporasiyalara bənzəyir. Sadə dillə desək, "startap mafiyası" meydana çıxıb.

Təkcə 2023-cü ildə Hamburq limanında 43 ton kokain ələ keçirilib - bu, 2022-ci illə müqayisədə iki dəfə çoxdur. Bu rəqəmlər sadəcə statistik artım deyil. Bu - dövlət nəzarət sistemlərinin sındırıldığı, korrupsiyanın təşkilatlı şəkildə istifadə edildiyi, bəzi sektorlarda isə ümumiyyətlə nəzarətin itib getdiyi bir mənzərədir.

Aİ-nin daxili işlər komissarı Maqnus Brunner etiraf edir: "Təşkilatlanmış cinayətkarlıq artıq siyasi, iqtisadi və sosial sabitlik üçün sistemli təhlükədir."

Bütün bu mənzərədə ən tükürpədici reallıq - yeniyetmələrin narkotik ticarətinə alətə çevrilməsidir. Belçikada 2023-cü il ərzində 400-dən artıq azyaşlının narkotik logistikasında iştirakı qeydə alınıb. Onlar daşıyıcı, ötürücü, bəzən isə satıcı kimi istifadə olunur. Bu isə artıq cəmiyyətin öz övladlarına sahib çıxmaq gücünü itirdiyini göstərən bir SOS siqnalıdır.

Digər təhlükəli tendensiya - gənclər arasında kannabis istifadəsinin artması və ona münasibətin "adi hal"a çevrilməsidir. EUDA bildirir ki, Aİ-də təxminən 24 milyon yetkin şəxs son bir ildə marixuana istifadə etdiyini bildirib. Ən böyük artım 16-25 yaş qrupundadır. Almaniya, Fransa və Niderlandda aparılan sorğular göstərir ki, bu yaşda olan insanlar kannabisi təhlükəli yox, təbii və "zərərsiz" vasitə kimi görməyə başlayıblar.

Bu isə təkcə səhiyyə sistemini deyil, ümumilikdə dəyərlər sistemini sarsıdır.

Avropa Narkotiklərə Nəzarət Mərkəzinin direktoru Aleksis Qoosdel bunu qısa və kəskin ifadə edib:

"Biz artıq marginal qruplarla yox, Aİ iqtisadiyyatına inteqrasiya olunmuş, yüksək texnologiyalı, amansız və təşkilatlanmış bir bazarla qarşı-qarşıyayıq."

Məhz buna görə də, Komissiya "ProtectEU" adlı yeni təhlükəsizlik strategiyası hazırlayıb. Strategiya cinayət gəlirlərinin izlənməsi, maliyyə axınlarının dondurulması və cinayət təşkilatlarının ifşası istiqamətində konkret tədbirləri nəzərdə tutur.

Avropanın 2025-ci ildə yaşadığı bu narkotik böhranı, fərdi səylərlə həll edilə bilməz. Aşağıdakı tədbirlər yalnız birlikdə və paralel şəkildə nəticə verə bilər:

Hüquq-mühafizə orqanlarında texnologiyanın və süni intellektin tətbiqi
Port və logistik mərkəzlərdə real vaxt monitorinq sistemləri
Yeniyetmələr üçün məqsədyönlü sosial proqramlar və maarifləndirmə kampaniyaları
Avropa miqyasında birgə məlumat bazalarının yaradılması
Cinayət gəlirlərinin izini sürən və müsadirə edən vahid mexanizmlər
Əgər bu addımlar təxirə salınarsa, Avropa çox yaxın gələcəkdə artıq qitə deyil, qlobal narkotrafikin daimi "tranzit bazasına" çevrilə bilər. O zaman nə sərhəd, nə də suverenlik anlayışının mənası qalacaq.

Avropa hara gedir?

Avropanın üzləşdiyi narkotik böhranı artıq təkcə səhiyyə və ya hüquq-mühafizə məsələsi deyil. Bu, birbaşa Avropa İttifaqının inteqrasiya layihəsinin mahiyyətini sual altına qoyan bir stress-testdir. Çünki bu gün Avropa narkotiklərin sərhədləri qırıb keçdiyi, amma məlumatın hələ də sərhəd nəzarətindən geri qaldığı bir reallıqla üz-üzədir.

Almaniya bir cür davranır, Fransa - başqa cür, İtaliya, İspaniya isə tamamilə fərqli yanaşma sərgiləyir. Nəticədə operativ məlumat mübadiləsi demək olar ki, yoxdur, real vaxt koordinasiya isə sadəcə kağız üzərindədir.

Nəticə ortadadır:

- 25 milyon asılı şəxs;
- minlərlə ölüm faktı;
- günü-gündən güclənən təşkilatlanmış cinayətkarlıq;
- korrupsiyaya bulaşmış limanlar və məhkəmə sistemləri;
- ailədən tutmuş cəmiyyətə qədər hər şeyin deqradasiyası;
- psixotrop maddələrlə dolu məktəbli çantaları.

Avropa narkobazarı artıq sadəcə "yeraltı dünya" deyil - bu, Avropa İttifaqının üstündə dolaşan qaranlıq bir buluddur. Bu bulud təkcə təhlükə deyil, həm də bu nəhəng siyasi layihəni içəridən çökdürmək gücünə sahib bir reallıqdır.

Bu gün narkotik böhranı - polis məsələsi deyil. Bu, "Avropa İttifaqı" adlanan layihənin sinəsinə çəkilmiş rentgen şəklidir. Bir tərəfdə - insan haqları, azadlıq və humanizm haqqında bərli-bəzəkli deklarasiyalar; o biri tərəfdə isə - banan qutularında gizlədilmiş 400 ton kokain, burun damcısı adı altında satılan nitazen, məktəbli bel çantalarında "qram-qram ölüm".

Bir zamanlar "sivilizasiyanın mayakı" adlanan Qoca Qitə, artıq öz reallığına nəzarəti itirmək üzrədir. Bu gün yerlərdə nazir yox, logistik sxemlər "idarə edir". Qanun yox, "darknet" yazır qaydaları. Məhkəmələr yox, Panamadakı blokçeyn-serverlər çıxarır qərarları. Narkosavaşın qaydaları Avropa parlamentlərində yazılmır - Hindistanın Puna və Tanzaniyanın Dar-əs-Salam şəhərlərindəki yeraltı laboratoriyalarda həftə ərzində sintez olunan yeni maddələr bu sistemə hökm edir.

Bu gün artıq "Avropa narkotikləri uda bilərmi?" sualı aktuallığını itirib. Əsas sual budur: Avropa ölkələri hələ də "dövlət" adlanmağa layiqdirmi? Əgər bu qitə sağ qalmaq istəyirsə, bir illüziyanı dərhal tərk etməlidir: azadlıq nəzarətsizliyə çevriləndə, nəticə "proqress" yox, xaos olur. 2025-ci ilin narkotik bazarında azadlıq adı ilə satılan bu xaos Avropa demokratiyalarını diz çökdürüb.

Seçim göz qabağındadır:

Avropa ya sürətli, sərt və transsərhəd reaksiya sistemi qurur - vahid narkopolitika, rəqəmsal monitorinq, çevik ədliyyə mexanizmi və siyasi iradə ilə birlikdə;
ya da hər gün tonlarla fentanilin liman anbarlarından "yoxa çıxdığı" halda, "istehlakçı hüquqları" üzərində pafoslu debatlara davam edir.

Tarix gözləmir.

Avropa ya öz taleyinin subyektinə çevriləcək, ya da qlobal narkotrafikin adi bir bazarına. Və statistika göstərir: o, artıq seçim etməyə başlayıb - kiloqram-kiloqram.