İstixarə nədir və necə edilir?

Tarix: 10 Noyabr 2023 07:02

Ərəb dilindən tərcümədə istixarə xeyir istəmək mənasını verir. Dini anlamda istixarə - hər hansı şübhəli məsələ barədə qəti qərara gələ bilməyən şəxsin şəriətdə icazə verilmiş üsullarla həmin məsələnini cavabını öyrənmək cəhdidir. İstixarə əsasən, Qurani-kərim, təsbeh və rüqə (püşk) vasitəsilə həyata keçirilir.
İstixarənin bəzi mühüm şərtləri vardır. Əvvəla, haqqında şəriətin dəqiq göstərişi olan məsələ haqqında istixarə edilməz. Yəni bir məsələ barədə Quranda, sünnədə dəqiq hökm varsa və ya müctəhidlər qəti fətva veriblərsə, həmin hökmə və fətvaya əməl etmək lazımdır; burada istixarə yersizdir. İkincisi, haram əməli edib-etməmək barədə istixarə olunmaz. İstixarə iki halal (mübah) yoldan birini seçmək üçün edilir. Üçüncüsü, hər kəsin hər şəraitdə istixarə etməyə haqqı yoxdur. Çünki istixarə edən sanki öz sualının cavabını Allahdan soruşmuş olur. Buna görə də, istixarəni göstərilən şərtlərlə (qaydalar və dualarla) yerinə yetirmək lazımdır. İstixarə edən şəxs mənəvi baxımdan da Allahdan cavab almaq ləyaqətinə sahib olmalıdır. Dördüncüsü, Quranla istixarə edən şəxs müəyyən dərəcədə dini savada malik olmalıdır ki, istixarədə çıxan ayənin mənasını düzgün anlaya bilsin, onun müsbət yoxsa mənfi cavab bildirdiyini ayırd etsin və nəticəni doğru qiymətləndirsin. Nəhayət, daha bir şərt budur ki, eyni məsələ haqqında bir neçə dəfə istixarə etmək düzgün deyil. İstixarədə alınan cavaba qane olmaq və onunla razılaşmaq lazımdır.
İstixarənin caizliyi barədə istər şiə, istərsə də sünni mənbələrində xeyli hədis və rəvayət mövcuddur. İmam Zeynül-abidin, İmam Mühəmməd Baqir, İmam Cəfər Sadiq (ə) kimi din böyüklərinin istixarə etdikləri məlumdur. Hətta İmam Zeynül-abidinin (ə) dualarından ibarət "Səhifətüs-Səccadiyyə"nin 33-cü duası "İstixarə duası" adlanır. Şiə imamlarının istixarə haqqında buyruqları Seyid ibn Tavusun "Fəthül-əbvab", Əllamə Məclisinin "Biharül-ənvar", Şeyx Abbas Qumminin "Məfatihül-cinan" kitablarında verilib. Əhli-sünnə mənbələrində bildirilir ki, Həzrət Mühəmməd Peyğəmbər (s) öz səhabələrinə Quran surələrini necə öyrədirdisə, istixarəni də o cür öyrədirdi (Səhihül-Buxari, Təhəccüd kitabı, XXV bab, 1162-ci hədis; Tövhid kitabı, X bab, 7390-cı hədis; Sünənüt-Tirmizi, Əbvabül-vitr, XVIII bab, 480-ci hədis; Sünənü İbn Macə, Əbvabü iqamətis-sələvat, 188-ci bab, 1383-cü hədis; Sünənü İbn Macə, Kitabün-nikah, XXVII bab, 3255-ci hədis; Sünənü Əbu Davud, Kitabül-vitr, XXXI bab, 1538-ci hədis və s.).
İstixarənin qaydalarına gəlincə, bu barədə məlumatlar zəngin və rəngarəngdir. Quranla istixarənin bir neçə növü kitablarda təsvir edilib. Ən sadə üsul belədir: Üç dəfə İxlas surəsi oxuyub, üç dəfə Peyğəmbərə və nəslinə salavat söylədikdən sonra deyilir: "Əstəxirüllahə birəhmətihi xiyərətən fi afiyəh" (Salamatçılıq içində Allahın mərhəməti ilə Ondan xeyir istəyirəm). Daha sonra Qurani-kərimi açıb, sağ tərəfdəki səhifənin ilk ayəsini oxumaq və hansı məna daşıdığını müəyyən etmək lazımdır. Əgər insan ayənin müsbət yoxsa mənfi məna ifadə etdiyini anlamağa çətinlik çəkirsə, bunun üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi istixarə kitablarına myraciət etməlidir. Həmin kitablarda Quranın hansı səhifəsini açarkən hansı nəticə çıxdığı barədə məlumat verilir. Hətta bəzi Quran nüsxələrinin sağ tərəfdəki (tək saylı) səhifələrinin hər birində istixarənin nəticəsi qeyd edilir.
Təsbehlə istixarənin qaydaları da müxtəlifdir. Qaydalardan biri budur ki, Fatihə və Qədr surələrinin hər birini 10 dəfə oxuduqdan sonra dua kitablarında qeyd edilən və "Allahümmə inni əstəxirükə li-ilmikə..." sözləri ilə başlayan duanı oxuyurlar. Daha sonra təsbeh dənələrindən bir ovuc ayırıb cüt-cüt sayırlar. Axırda tək dənə qalsa, nəticə müsbətdir. Cüt dənə qalsa, mənfidir.
Püşklə istixarə etmək istəyən şəxs 6 ədəd kağız parçası götürüb, bunların üçünə yazır: "Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim. Xiyərətən minəllahil-əzizil-həkim li-fülan ibn fülan, ifəl". (Rəhman və Rəhim Allahın adı ilə. Filankəsin oğlu filankəs üçün xeyir izzət və hikmət sahibi olan Allahdandır. Bunu et). "Fülan ibn fülan" ifadəsinin yerinə istixarə edən şəxs öz adını yazır. Qalan üç kağıza da eyni duanı yazıb, axırdakı "ifəl" sözünü "la təfəl" (bunu etmə) ifadəsi ilə əvəz edir. Sonra həmin kağızları səccadənin altına qoyub iki rükət istixarə və ya hacət namazı qılır. Namazdan sonra səcdəyə gedib 100 dəfə deyir: "Əstəxirüllahə birəhmətihi xiyərətən fi afiyəh". Sonra diz üstə oturub bu duanı oxuyur: "Allahümmə xir li fi cəmii ümuri fi yüsrin minkə və afiyəh" (Allahım, bütün işlərimdə mənə öz tərəfindən asanlıq və salamatçılıqla xeyir ver). Püşk kağızlarını qarışdırıb bir-biri götürmək lazımdır. Əgər "bunu et" yazılmış 3 kağız dalbadal çıxsa, deməli, həmin işi etmək məsləhətdir. Əgər 3 dəfə ardıcıl olaraq "bunu etmə" sözü çıxsa, o işdən çəkinmək lazımdır. Əgər kağızlar qarışıq çıxsa, 5 kağızı çəkdikdən sonra nəticəsinə baxırlar; hansı tərəf çoxdursa, ona əməl edirlər.
Dini mənbələrdə "istixarə namazı" adlı namaz növü də qeyd edilib. Hər hansı məsələ barədə qəti qərara gələ bilməyən adam istixarə niyyətilə 2 rükət namaz qılır. Bu namazın qılınma qaydası sübh namazı kimidir. Namazı qılıb qurtardıqdan sonra Həzrət Fatimənin (ə) təsbihatını oxuyub səcdəyə getmək və səcdədə 100 dəfə demək lazımdır: "Əstəxirüllahə birəhmətihi xiyərətən fi afiyəh". Bundan sonra Allah insanın qəlbinə həmin çətin vəziyyətdən çıxış yolunu ilham edir. İnsan öz ürəyinin səsinə qulaq asıb, həmin yolu seçməlidir.