Rusiyanın dondurulmuş milyardları Avropa iqtisadiyyatının taleyini həll edir

Tarix: 10 Dekabr 2025 12:42

Ukraynanın xarici rəsmi yardım axınlarından artan asılılığı, Avropa İttifaqının məhdud büdcə imkanları və dondurulmuş rus aktivləri ətrafında yaranan hüquqi qeyri-müəyyənlik Avropanın yeni makromaliyyə dayanıqlığı arxitekturasını necə formalaşdırır və bu, 2025-2027-ci illər perspektivində Ukrayna dövlətinin strateji yaşama qabiliyyəti üçün nə deməkdir?

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Ukraynanın xarici rəsmi yardım axınlarından artan asılılığı, Avropa İttifaqının məhdud büdcə imkanları və Rusiyanın dondurulmuş aktivləri ətrafında yaranan hüquqi qeyri-müəyyənlik - bütün bunlar Avropanın yeni makromaliyyə sabitliyi arxitekturasını formalaşdırır və 2025-2027-ci illər perspektivində Ukrayna dövlətinin strateji yaşama qabiliyyəti üçün həlledici əhəmiyyət daşıyır.

Bu məsələ üç bir-birinə bağlı sistem gərginliyi səviyyəsini əks etdirir:
birincisi - müharibə və daxili struktur transformasiyası şəraitində Ukraynanın fiskal dayanıqlığı;
ikincisi - Avropa İttifaqının maliyyə həmrəyliyinin institusional sərhədləri;
üçüncüsü - dondurulmuş rus aktivlərinin istifadəsi ilə bağlı hüquqi, geoiqtisadi və strateji nəticələr: yəni bu aktivlər yardım aləti olmaqdan çıxıb Avropa maliyyə siyasətinin sistem yaradan sütununa çevrilə bilər.

Ukraynanın maliyyə asılılığının təkamülü və Avropanın rolu

Müharibənin ilk günlərindən etibarən Ukrayna iqtisadiyyatı uzunmüddətli fiskal deformasiyaya düşdü. BVF və Ukraynanın Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, ölkənin büdcə maliyyələşməsinə olan illik ehtiyaclar humanitar və infrastruktur böhranı yaşayan ölkələr səviyyəsinə çatıb. Təkcə 2024-cü ildə Kiyev 41,7 milyard dollar xarici yardım alıb; 2025-ci ildə bu rəqəm 39,3 milyard, 2026-cı ildə isə artıq 47 milyard dollara qədər artacaq.

Avropa İttifaqı faktiki olaraq son instansiyanın sistem donoruna çevrilib. Avropa Komissiyasının məlumatına görə, Ukraine Facility proqramı çərçivəsində 2024-cü ildə Ukraynaya 17,3 milyard dollardan çox vəsait ayrılıb. Qrantların payı azalır, kreditlərin payı artır ki, bu da güzəştli şərtlərə baxmayaraq Ukraynanın borc yükünü artırır.

ABŞ, Yaponiya, Kanada və beynəlxalq maliyyə institutları da mühüm rol oynayır, amma Ukraynanın makromaliyyə sabitliyində həlledici mövqe məhz Avropa İttifaqına məxsusdur. Bunun üç əsas səbəbi var:
birincisi - coğrafi və siyasi yaxınlıq;
ikincisi - Aİ-nin çoxtərəfli, güzəştli kreditlər vermək üçün institusional imkanlara malik olması;
üçüncüsü - Avropa ərazisində yerləşən və potensial olaraq reparasiya təminatı kimi istifadə oluna biləcək dondurulmuş rus aktivlərinin mövcudluğu.

Məhz bu üçüncü amil 2025-ci il öncəsi müzakirələrin əsas oxuna çevrilib.

Dondurulmuş aktivlərin rolu və Avropanın yeni hüquqi dilemması

Müharibənin başlanmasından sonra Aİ, G7 ölkələri və Avstraliya Rusiya Mərkəzi Bankının təxminən 300 milyard dollarlıq ehtiyatlarını dondurub. Onun təxminən 210 milyard avrosu Avropa ərazisindədir, bunun da 140 milyardı Brüsseldəki Euroclear sistemində saxlanılır.

İlkin mərhələdə Aİ və G7 qərara aldı ki, bu aktivlərin gəlirlərini Ukraynaya yönəltsinlər - bu model Extraordinary Revenue Acceleration for Ukraine (ERA) proqramının əsasını təşkil etdi. 2024-cü ildə Kiyev bu formatda 25,3 milyard avro aldı.

Lakin ilin sonuna doğru aydın oldu ki, bu gəlirlər Ukraynanın büdcə boşluğunu doldurmaq üçün yetərli deyil. Bunun fonunda Avropa Komissiyası reparasiya krediti adlı yeni alət təklif etdi - yəni kreditin təminatı gəlirlər deyil, birbaşa aktivlərin özüdür. Məntiq belədir: Ukrayna bu krediti yalnız Moskvanın gələcək reparasiya ödənişlərindən sonra qaytaracaq.

Amma bu mexanizm dərhal Belçikanın etirazına səbəb oldu. Euroclear məhz orada yerləşdiyi üçün Brüssel hesab edir ki, risklər Aİ ölkələri arasında kollektiv şəkildə bölüşdürülməlidir. Əsas qorxu ondadır ki, gələcəkdə Rusiya beynəlxalq məhkəmələrdə iddia qaldırarsa və qərarlar Avropanın əleyhinə olarsa, bu aktivlərin itirilməsi hallarında məsuliyyəti kim daşıyacaq?

Hüquqi cəhətdən vəziyyət qeyri-müəyyəndir. Beynəlxalq hüquqda bir dövlətin mərkəzi bankının aktivlərinin davam edən münaqişə şəraitində üçüncü tərəfə təminat kimi verilməsi ilə bağlı heç bir presedent yoxdur. Nə BMT-nin Beynəlxalq Məhkəməsi, nə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi, nə də İnvestisiya Mübahisələrinin Həlli Mərkəzi bu praktikanı hüquqi əsas kimi təsdiqləyən qərar çıxarıb.

Nəticədə Belçika maliyyə, hüquq və siyasət arasında sıxışmış vəziyyətdə qalıb - həm öz hüquqi reputasiyasını qorumağa, həm də Avropa həmrəyliyini sarsıtmamağa çalışır.

Avropada maliyyə yorğunluğu: Aİ üçün fiskal risklər

Məsələ təkcə hüquqi deyil, həm də makroiqtisadi xarakter daşıyır. Avropada ümumi iqtisadi mənzərə artıq yeni struktur məhdudiyyətlər formalaşdırır.

Aİ ölkələrinin əksəriyyətində büdcələr kəsirlidir. Avropa Komissiyasının məlumatına görə, 2024-cü ildə Aİ-nin dövlət borcu ÜDM-in 89 faizini keçib, müdafiə xərcləri isə son otuz ilin rekord səviyyəsinə çatıb. Almaniya, Polşa, Skandinaviya ölkələri və Mərkəzi Avropa dövlətləri eyni vaxtda hərbi büdcələrini artırır, NATO-nun 2% ÜDM öhdəliyini yerinə yetirməyə çalışırlar.

Belə şəraitdə hər bir ölkə üçqat büdcə təzyiqi ilə üz-üzədir:
- sosial xərclərin artması;
- hərbi xərclərin böyüməsi;
- Ukraynaya dəstək öhdəliklərinin saxlanılması.

2022-2023-cü illərdə işləyən birbaşa büdcə qrantları modeli artıq davamlı deyil. İsveçin Aİ işləri üzrə naziri Yessika Rozenkrantsın dediyi kimi, "Ukraynaya uzunmüddətli dəstək üzv ölkələrin milli büdcələrinə tam arxalana bilməz".

Reparasiya krediti bu yükü milli büdcələrdən qismən çıxarmaq üçün vasitə kimi nəzərdə tutulurdu. Amma Aİ ölkələri arasında konsensusun olmaması bu mexanizmi faktiki bloklayıb.

Alternativlər - yəni ortaq borclanma və ya birbaşa büdcə qərarları - iki ciddi problemə dirənir:
birincisi, Aİ-nin borclanma dəyəri artır və bu, yeni borc öhdəliklərini dərinləşdirir;
ikincisi, milli büdcələrə düşən yükün bölüşdürülməsi ilə bağlı siyasi razılıq yoxdur.

Aİ-nin kollektiv zəmanətli borcu ildə təxminən 5,6 milyard avro faiz ödənişi tələb edəcək. Bir çox ölkə üçün bu, daxili fiskal məhdudiyyətləri nəzərə alanda artıq qəbuledilməz sayılır.

Ukrayna büdcəsinin sistem zəifliyi: müharibə ilə sosial sistem arasında

Ukrayna 2025-2026-cı illərə yüksək daxili maliyyə gərginliyi ilə daxil olur. Müdafiə xərcləri ÜDM-in 27,2 faizinə çatıb - bu, dünya miqyasında ən yüksək göstəricilərdən biridir və 1970-ci illərin İsraili, yaxud 1980-ci illərin müharibə dövründəki İraqı ilə müqayisə oluna bilər.

Müdafiə xərcləri prioritet istiqamət kimi qalır və yaxın perspektivdə azaldıla bilməz. Bu isə o deməkdir ki, xaricdən alınan vəsaitdə hər hansı azalma qaçılmaz şəkildə ya sosial ödənişlərin, ya da əsas humanitar proqramların maliyyələşməsinin azalmasına gətirib çıxaracaq.

2024-cü ilin sonuna doğru artıq ilk büdcə gərginliyi əlamətləri özünü göstərib:
- "Milli keşbək" proqramı üzrə ödənişlərdə iki aylıq gecikmə;
- kənd təsərrüfatı qrantlarının dayandırılması;
- məktəblilərə verilən dövlət medal proqramından imtina;
- ERA proqramından hərbi ödənişlər üçün vəsaitlərin yenidən bölüşdürülməsi.

Ukraynanın Maliyyə Nazirliyinin hesablamalarına görə, müharibənin illik dəyəri təxminən 120 milyard dollar təşkil edir. Bunun yarısını dövlət büdcəsi ödəyir, qalan 60 milyard dollar isə hər il xaricdən cəlb olunmalıdır.

Bu, Ukraynanın orta müddətli perspektivdə Qərbin makromaliyyə dəstəyindən kritik asılılığını formalaşdırır.

Beynəlxalq stimullar və "gələcək yaşama qabiliyyəti" problemi: BVF-nin mövqeyi

Beynəlxalq Valyuta Fondu Ukraynanın makroiqtisadi sabitlik arxitekturasında əsas arbitra çevrilib. Fond artıq EFF proqramı çərçivəsində ölkəyə 10,6 milyard dollar ayırıb, lakin növbəti tranşlar orta müddətli büdcə modelinin sabitliyindən asılıdır.

Politico-nun məlumatına görə, üç Avropa diplomatı və Avropa Komissiyasının nümayəndəsi təsdiqləyib ki, əgər Aİ reparasiya krediti və ya alternativ likvidlik mexanizmini tapmasa, BVF 8 milyard dollarlıq növbəti tranşı təxirə sala bilər.

BVF üçün əsas meyar Ukraynanın dövlət borcunun nəzarətsiz artmadan və sosial xərclərdə kəskin azalma olmadan ödəmə qabiliyyətini qoruyub saxlamaq bacarığıdır. Bunun üçün sabit, proqnozlaşdırılan xarici maliyyələşmə lazımdır ki, bu da hazırda yoxdur.

Beləliklə, Brüsseldəki hüquqi müzakirə Ukraynanın qlobal maliyyə sabitliyi üçün həlledici faktora çevrilib.

Dondurulmuş rus aktivlərinin istifadəsi: hüquqi əsaslar və institusional məhdudiyyətlər

Rusiyanın dondurulmuş aktivləri məsələsi Belçikanın mövqeyini və Aİ daxilində qərar qəbul prosesini müəyyənləşdirən əsas hüquqi amildir. 2022-ci ildə aktivlər dondurulduqdan sonra onların istifadəsi presedentsiz bir hüquqi sahəyə çevrilib.

Beynəlxalq hüquqa görə, mərkəzi bankların aktivləri dövlət toxunulmazlığına malikdir. Bu prinsip BMT-nin 2004-cü il "Dövlətlərin və onların mülkiyyətinin yurisdiksiya immunitetləri haqqında Konvensiyası"nda təsbit olunub. Bütün Aİ ölkələri bu sənədi ratifikasiya etməsə də, prinsip de-fakto beynəlxalq təcrübənin bir hissəsi sayılır.

Bu norma belə başa düşülür ki, bir dövlətin, xüsusilə onun mərkəzi bankının aktivləri beynəlxalq səviyyəli hüquqi prosedur olmadan nə müsadirə, nə də ələ keçirilə bilməz.

İstisnalar çox nadirdir və əsasən BMT Təhlükəsizlik Şurasının qərarları və ya beynəlxalq məhkəmələrin müharibə cinayətləri törətmiş dövlətlər barəsində çıxardığı hökmlərlə bağlı olur (məsələn, 1990-cı illərin İraq nümunəsi). Amma Rusiya ilə bağlı belə qərarlar yoxdur: Təhlükəsizlik Şurası blokadadadır, beynəlxalq məhkəmələr isə hələ hökm çıxarmayıb.

Beləliklə, hüquqi vakuum yaranıb: Aİ ölkələri aktivlərin özünü deyil, yalnız onlardan gələn gəlirləri istifadə edə bilərlər. Çünki gəlir Euroclear-ın kommersiya mənfəəti sayılır, kapital isə Rusiya dövlətinə məxsusdur. Məhz buna görə ERA proqramı hüquqi baxımdan fərqli statusa malikdir, amma reparasiya krediti artıq başqa səviyyəyə keçir.

Belçikanın mövqeyi. Euroclear-ın yerləşdiyi ölkə kimi Belçika həm reputasiya, həm də hüquqi risk daşıyır. Əgər gələcəkdə Rusiya və ya üçüncü ölkələr beynəlxalq məhkəmələrdə iddia qaldırarsa, ilk cavab verən tərəf məhz Belçika maliyyə institutları olacaq. Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi əvvəllər oxşar məhkəmə işlərinə baxıb, amma heç biri yüz milyardlarla avroluq aktivlərlə bağlı olmayıb.

Bu səbəbdən Brüssel tələb edir ki, risklər kollektiv şəkildə bölüşdürülsün - yəni, əgər beynəlxalq instansiyalar aktivlərin qaytarılmasına qərar versələr, Aİ birlikdə kompensasiya ödəsin. Amma Fransa, Almaniya, İtaliya və bir sıra digər ölkələr bu sxemə qarşı çıxır, çünki belə mexanizm onilliklərlə davam edəcək borc öhdəliyi yarada bilər.

Beləliklə, "Euroclear işi" Aİ daxilində struktur münaqişəni üzə çıxarır: Ukraynaya siyasi dəstək zərurəti ilə uzunmüddətli hüquqi nəticələrdən qorunma instinkti toqquşur.

Avropa İttifaqının institusional profili: kollektiv fəaliyyətin məhdudiyyətləri

Avropa İttifaqı unikal bir quruluşdur - həm dövlətlərarası, həm də fövqəldövlət elementlərini birləşdirir. Ukraynaya dəstək bu strukturda üç əsas məhdudiyyətə dirənir:

Aİ-nin milli büdcələrə təsir mandatı. Avropa Komissiyası üzv ölkələri əlavə xərclərə məcbur edə bilməz, əgər proqram yekdilliklə təsdiqlənməyibsə. Reparasiya krediti məhz belə bir yekdillik tələb edir - yəni istənilən veto qərarı mexanizmi dayandıra bilər.
Daxili siyasi dövrlərin fərqliliyi. 2025-2026-cı illərdə Fransada, Polşada, Avstriyada, İspaniyada seçkilər keçiriləcək. Bu, hökumətləri borclanma ilə bağlı ehtiyatlı davranmağa məcbur edir. Ukraynaya dəstək ideyası populyar qalır, amma seçicilər artan fiskal öhdəliklərə qarşı çox həssasdırlar.
Suveren aktivlərin müsadirəsinə məhdud mandat. Aİ hüquqi və fiziki şəxslərin aktivlərini (2022-ci ildən Rusiyaya qarşı sanksiyalar kimi) dondura bilər, amma dövlətin öz aktivlərini - yox. Bu, Belçika hökumətinin hüquqi təminat olmadan keçə bilməyəcəyi fundamental institusional baryerdir.
Nəticədə Aİ qarşısında struktur dilemma yaranıb: bir tərəfdə Ukraynanın artan asılılığı və büdcə sabitsizliyi təhlükəsi, digər tərəfdə isə bu vəziyyətdən çıxmaq üçün riskli maliyyə alətlərinə institusional hazırlıqsızlıq.

Reparasiya kreditinin gecikməsinin geosiyasi nəticələri

Bu gecikmə tək maliyyə yox, həm də strateji nəticələr doğurur.

Birincisi - Şərqi Avropada strateji qeyri-müəyyənliyin artması. Baltik ölkələri, Polşa, Finlandiya və Çexiya Ukraynanın maliyyə sabitliyini öz müdafiə sistemlərinin tərkib hissəsi hesab edirlər. Əgər Kiyev 2025-ci ildə fiskal şokla üzləşərsə, bu, regionda Rusiyaya qarşı çəkindirmə xəttini zəiflədə bilər.

İkincisi - ABŞ və Aİ-nin Ukrayna gündəmi üzərindəki təsir balansının dəyişməsi. ABŞ artıq birbaşa qrant yardımını azaldır, yeni yardım mexanizmi isə Çin idxal tariflərindən əldə edilən gəlirlərlə bağlıdır və siyasi razılaşma tələb edir. Bu vəziyyətdə Ukraynaya əsas donor avtomatik olaraq Aİ olur, qərar mərkəzi isə Vaşinqtondan Brüsselə keçir - bu isə Aİ daxilində yeni ziddiyyətləri dərinləşdirir.

Üçüncüsü - BVF-nin rolu daha da güclənir. Əgər reparasiya krediti razılaşdırılmazsa, Fond EFF proqramının şərtlərini sərtləşdirə bilər. Bu isə Ukraynada sosial xərclərin azaldılması və daxili sabitliyin sarsılması deməkdir.

Dördüncüsü - Aİ-nin qlobal imicinə təsir. Çin, Hindistan və Körfəz ölkələri Avropaya baxaraq sual edirlər: Aİ həqiqətən strateji ittifaqdır, yoxsa yalnız müzakirə platforması? Qərarın gecikməsi Avropanın struktur zəifliyinə işarə kimi qəbul edilə bilər və bu, onun beynəlxalq danışıqlardakı mövqeyini zəiflədir.

Ukraynanın maliyyə sisteminə struktur təsirlər

Makroiqtisadi model baxımından, reparasiya krediti məsələsi texniki deyil, sistem xarakterli bir məsələdir. Bu, dövlətin aşağıdakı qabiliyyətlərini müəyyənləşdirir:
- müharibə şəraitində sosial ödənişləri qoruyub saxlamaq;
- ordunu və müdafiə-sənaye kompleksini maliyyələşdirmək;
- dağıdılmış infrastrukturun bərpasını təmin etmək;
- BVF-nin tələb etdiyi iqtisadi islahatları həyata keçirmək.

Artıq 2024-cü ildə Ukrayna büdcəsi formal sabitlik görüntüsünə baxmayaraq, xarici maliyyələşmə hesabına gizlədilən kəsirlə üzləşib. Lakin 2026-2027-ci illərdə yük kəskin artacaq, çünki:

dağıdılmış infrastrukturun bərpası üçün xərclər çoxalacaq;
müdafiə xərcləri yüksək səviyyədə qalacaq;
qrantların həcmi azalacaq, kreditlərin payı isə artacaq;
demoqrafik təzyiq fonunda sosial sistem əlavə maliyyə tələb edəcək.
Verxovna Rada proqnozlaşdırır ki, 2027-ci ildə maliyyə tələbləri ilə resurslar arasındakı uçurum maksimum həddə çatacaq - o zaman nə donorların sayı, nə də mövcud dəstək proqramlarının həcmi bəlli olacaq.

2025-2027-ci illər üzrə ssenari analizi və strateji trayektoriyalar

Ssenari modelləşdirilməsi göstərir ki, reparasiya krediti ilə bağlı qərardan asılı olaraq Ukraynanı və Avropa İttifaqını hansı makromaliyyə və geosiyasi nəticələr gözləyə bilər. Strateji baxımdan üç əsas ssenari fərqləndirilir: optimal, inersion və böhranlı. Onların təhlili Ukraynanın xarici maliyyələşmə imkanlarının həqiqi sərhədlərini göstərir.

1-ci ssenari. Reparasiya krediti razılaşdırılır və işə salınır (optimal trayektoriya)

Bu modeldə Aİ ölkələri solidar zəmanətlər üçün hüquqi formul tapır, Belçika isə beynəlxalq iddialar halında kompensasiya mexanizmlərinə dair institusional təminat əldə edir. 140 milyard avroluq reparasiya krediti Ukrayna üçün uzunmüddətli maliyyə lövbərinə çevrilir.

Maliyyə dinamikası:
- Ukrayna büdcə kəsirini qarşılamaq üçün 40 milyard avroya qədər vəsait alır;
- 100 milyard avro müdafiə xərclərinə yönəldilir, bu da daxili büdcə yükünü azaldır;
- BVF Ukraynanın maliyyə modelinin sabitliyini təsdiqləyir və tranşları gecikmədən verir;
- sosial ödənişlər və humanitar proqramlar sabitləşir.

Avropa konteksti:
- Aİ kollektiv qərarvermə qabiliyyətini nümayiş etdirir, bu da institutların legitimliyini möhkəmləndirir;
- Euroclear sabit maliyyə mərkəzi kimi qalır, qiymətli kağızlar bazarında domino effekti riskindən yayınır;
- risklərin bölüşdürülməsi Aİ ölkələrində daxili siyasi gərginliyi azaldır.

Geosiyasi ölçü:
- Şərqi Avropa ölkələri Qərb koalisiyasının sabitliyinə dair aydın siqnal alır;
- Ukrayna struktur kəsintilərə getmədən hərbi əməliyyatları davam etdirmək imkanını qoruyur;
- Rusiya öz ehtiyatlarının əhəmiyyətli hissəsinə nəzarəti itirir və uzunmüddətli maliyyə təzyiqi ilə üzləşir.

Reallaşma ehtimalı: orta.
Əsas risk - hüquqi baxımdan qüsursuz zəmanət modelinin tapılmasının uzanmasıdır.

2-ci ssenari. Kompromis variant: reparasiya krediti razılaşdırılmır, lakin alternativ mexanizmlər işə salınır (inersion trayektoriya)

Aİ ölkələri reparasiya krediti üzrə yekdil razılığa gələ bilmir, lakin kombinə edilmiş alətlər paketi işə düşür:
- Aİ səviyyəsində birgə borclanma mexanizmləri;
- milli büdcə ödənişlərinin artırılması;
- dondurulmuş aktivlərdən əldə olunan gəlirlər hesabına ERA proqramının genişləndirilməsi.

Bu model problemi tam həll etmir, amma yaxın 12-18 ay ərzində Ukraynanı maliyyə böhranından qoruyur.

Maliyyə dinamikası:
- Ukrayna tələb olunan vəsaitin yalnız bir hissəsini alır;
- Aİ-də büdcə təzyiqi artır, hər il təxminən 5,6 milyard avro faiz ödənişləri tələb olunur;
- BVF büdcə islahatları tələb edir, nəticədə sosial xərclər azalır.

Avropa konteksti:
- Yekdilliyin olmaması Aİ-nin daxili inteqrasiyasını zəiflədir;
- Yüksək pay ödəyən ölkələr partnyorlara qarşı siyasi təzyiqi artırır.

Geosiyasi ölçü:
- Ukraynanın sabitliyi saxlanır, lakin maliyyə imkanları məhduddur;
- Rusiya "Avropanın yorğunluğu" mövzusunda informasiya və siyasi manipulyasiya üçün yeni imkanlar əldə edir.

Reallaşma ehtimalı: yüksək.
Aİ-nin çoxlaylı institusional sistemi şəraitində bu, ən real trayektoriya hesab olunur.

3-cü ssenari. Maliyyə destabilliyi (böhran trayektoriyası)

Bu variantda nə reparasiya krediti razılaşdırılır, nə də alternativ yardım mexanizmləri tapılır. ABŞ məhdud resurs təqdim edir, BVF isə tranşları dondurur.

Maliyyə dinamikası:
- Ukrayna artıq 2026-cı ilin əvvəlindən likvidlik çatışmazlığı ilə üzləşir;
- sosial proqramlar ixtisar olunur, pensiya və humanitar ödənişlərdə gecikmələr baş verir;
- ordunun maliyyələşməsi üçün sosial bölmələrdən vəsaitlərin yönləndirilməsi daxili gərginliyi artırır.

Avropa konteksti:
- Aİ partnyorunun maliyyə sabitliyini təmin edə bilmədiyinə görə reputasiya itkisinə məruz qalır;
- Şərqi Avropa ölkələri Brüsseldən sürətli qərarlar tələb edir, daxili siyasi təzyiq artır;
- Beynəlxalq maliyyə institutları Aİ-nin makromaliyyə sabitliyi təmin etmək qabiliyyətinə olan inamı itirir.

Geosiyasi ölçü:
- Rusiya üçün strateji fürsət pəncərəsi açılır;
- Şərqi Avropada destabillik riski artır;
- NATO və Aİ-nin regional mövqeləri zəifləyir.

Reallaşma ehtimalı: aşağı, lakin nəticələri maksimaldır.
Ekspertlər bu ssenarini sistem səviyyəli təhlükə, yəni regional maliyyə böhranları ilə müqayisə olunan risk kimi dəyərləndirirlər.

Avropa və qlobal siyasi arxitektura üçün strateji nəticələr

Analiz göstərir ki, Ukraynanın maliyyələşdirilməsi məsələsi artıq regional siyasətin hüdudlarından kənara çıxır. Bu, üç qlobal prosesin birbaşa tərkib hissəsinə çevrilib:

Aİ-nin qlobal sistemdəki rolunun transformasiyası.
Avropanın müharibə şəraitində tərəfdaşını dəstəkləmək qabiliyyəti onun strateji aktor kimi statusunu müəyyənləşdirir. Reparasiya krediti burada Aİ-nin iqtisadi modeldən geopolitik subyektə keçid göstəricisidir.
Beynəlxalq maliyyə hüququnun yenidən baxılması.
Bir dövlətin mərkəzi bank aktivlərinin kredit təminatı kimi istifadəsi tamamilə yeni hüquqi kateqoriya yaradır. Bu presedent gələcəkdə suveren aktivlərin idarə olunma prinsiplərini dəyişə bilər.
Müharibədən sonrakı bərpa mexanizmlərinin təkamülü.
Ukrayna nümunəsi gələcək münaqişələrdə maliyyələşmə və risk idarəçiliyi üçün model rolunu oynayacaq. ERA proqramı və mümkün reparasiya krediti qlobal bərpa sisteminin yeni arxitekturasını formalaşdırır.
Nəticələr

Makromaliyyə, hüquqi və geosiyasi faktorların vəhdəti göstərir ki, 2025-2027-ci illərdə Ukraynanın dayanıqlığı birbaşa Aİ və beynəlxalq tərəfdaşların proqnozlaşdırıla bilən maliyyə arxitekturası qurmaq bacarığından asılı olacaq.

Ukrayna unikal büdcə yüklənməsi ilə üzləşib: müharibənin illik dəyəri 120 milyard dollar, bunun 60 milyardı hər il xaricdən cəlb edilməlidir. Reparasiya kreditinin gecikməsi büdcə şoku riskini artırır, sosial və müdafiə xərclərinin davamlılığını zəiflədir.

Aİ üçün bu qərar institusional yetkinlik testi rolunu oynayır. Hüquqi və maliyyə çağırışları ilə uğurla başa çıxmaq Avropanın qlobal sistemdəki rolunu möhkəmləndirəcək, bacarmamaq isə yaxın illərdə onun strateji çəkisini azaldacaq.

Strateji tövsiyələr

Avropa İttifaqı üçün:
- dondurulmuş aktivlərin istifadəsində risklərin bölüşdürülməsi üçün hüquqi zəmanət mexanizmi yaratmaq;
- xarici maliyyə əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün fövqəldövlət institutlarının mandatını genişləndirmək;
- Ukraynaya dəstəkdə hərbi və maliyyə proqramlarını əlaqələndirmək.

Ukrayna üçün:
- xarici borclanma mənbələrini diversifikasiya etmək;
- bir kanaldan asılı olmayan uzunmüddətli sosial ödəniş mexanizmləri qurmaq;
- BVF ilə büdcə planlaşdırmasının proqnozlaşdırıla bilməsi üçün əməkdaşlığı dərinləşdirmək.

Beynəlxalq institutlar üçün:
- beynəlxalq münaqişə şəraitində suveren aktivlərin istifadəsinə dair hüquqi presedent hazırlamaq;
- donorlar arasında risklərin bölüşdürülməsi üçün çoxtərəfli zəmanət fondu yaratmaq.