Namaz qılmayan kafirdirmi?

Tarix: 2 Yanvar 2022 21:12

• قلت : فأخْبِرْني عمن يؤمِنُ , ولا يُصلِّي , ولا يصُوم , ولا يعمَل شيئًا مِن هذهِ الأعْمالِ , هل يُغني إيمانُه شيئا ؟

قال : هو في مشيئةِ اللهِ , إنْ شاءَ عذَّبه , وإنْ شاءَ رحِمه . وقال : مَن لمْ يجحَدْ مِن كتابهِ شيئًا فهو مؤمنٌ

"(Əbu Muti Əl Bəlxi) Dedim: Mənə de görüm, iman edən, lakin namaz qılmayan, oruc tutmayan və bu kimi əməllərdən heç birini yerinə yetirməyən kimsənin imanı ona fayda verərmi?

(Əbu Hənifə) dedi: O Allahın diləməsi altındadır. Dilərsə əzab edər, dilərsə rəhm edər. Davamən belə dedi: Kim Allahın Kitabından bir şey inkar etməzsə o mömindir." (Əbu Hənifə: Əl Fiqhul Əbsat: 47, Təhqiq: Zahid Əl Kəvsəri: 1368)

------------------------

• Allamə Əbu Ömər, İbn Abdil Bərr (368-463 h/978-1071 m) "Ət Təmhid" adlı əsərində namazın fərz olduğunu qəbul edib tənbəllikdən qılmayan haqqında deyir:

إلا أنهم اختلفوا في تاركِ الصلاةِ وهو مقِرٌ بها, فكفَّره منهم من ذكَرنا قولَه في بابِ زيْدِ بنِ أَسْلَمَ عن بُسْرِ بْنِ مِحْجَنٍ, وأبى الجمهورُ أن يكفِّروه إلا بالجَحْدِ والإنكارِ الذي هو ضِدُّ التصديقِ والإقرارِ

"Ancaq onlar (alimlər) namazın fərziyətini iqrar/qəbul edərək onu tərk edən haqqında ixtilaf etmişlər.

Bəziləri beləsini təkfir etmişdir. Onlardan (təkfir edənlərdən) bəzilərini "Zeyd bin Əsləmin Busr bin Mihcandan" babında zikr etdik.

Cumhur/əksəriyət isə, təsdiq və iqrarın ziddi olan inkar və inad olmadıqca namazı tərk edəni təkfir etməkdən imtina edib. (yəni, namazın fərziyətini qəbul edib qılmayanı təkfir etməmişlər)" ( İbn Abdil Bərr: Ət Təmhid: 9/251, Darul Hədisil Hasəniyyə: 1387/1967)

-------------------------

• Alləmə Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) "Muslim"i şərh edərkən aşağıdakı hədisin açıqlamasında bunları söyləyir:

بَيْنَ الرَّجُلِ وَبَيْنَ الشِّرْكِ وَالكُفْرِ تَرْكَ الصَّلاَةِ

"İnsanla şirk və küfr arasında namazın tərki vardır."

وأما تاركُ الصلاةِ فإن كان مُنكرًا لوُجُوبها فهو كافرٌ بإجماع المسلمين , خارجٌ مِن ملةِ الإسلامِ إلا أن يكونَ قَرِيبَ عهدٍ بالإسلام , ولم يخالطْ المسلمين مدةً يبلُغه فيها وجوبُ الصلاةِ عليه , وإن كان ترْكه تكاسُلًا مع اعتقادِه وجوبَها كما هو حالُ كثيرٍ من الناسِ فقد اختلفَ العلماءُ فيه , فذهَب مالكٌ والشافعيُّ رحِمهما الله والجماهيرُ مِن السلفِ والخلفِ إلى أنه لا يكفُر , بل يفسُق ويُستتاب فإن تابَ وإلا قتلناه حدًا كالزانيِّ المُحصَن , ولكنه يُقتَل بالسيف

وذهَب جماعةٌ مِن السلفِ إلى أنه يكفُر وهو مَرويٌّ عن عليِّ بنِ أبي طالبٍ كرَّم اللهُ وجْهَه وهو إحدى الروايتينِ عن أحمدَ بنِ حنبلٍ رحِمه الله . وبه قال عبدُ اللهِ بنُ المباركِ وإسحاقُ بنُ راهويهِ . وهو وجهٌ لبعضِ أصحابِ الشافعي رِضوان الله عليه

وذهَب أبو حنيفةَ وجماعةٌ من أهلِ الكوفةِ والمزنيُّ صاحبُ الشافعيِّ رحِمهما الله أنه لا يكفُر , ولا يُقتَل , بل يعزَّر ويُحبَس حتى يصلِّيَ

واحتجَّ مَن قال بكفْرِه بظاهرِ الحديثِ الثاني المذكورِ , وبالقياسِ على كلمةِ التوحيدِ

واحتجَّ مَن قال لا يُقتَل بحديثٍ " لا يَحِلُّ دمُ امرئ مسلمٍ إلا بإحدى ثلاثٍ " وليس فيه الصلاة

واحتجَّ الجمهورُ على أنه لا يكفُر بقوله تعالى : { إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء } وبقوله صلى الله عليه وسلم : " من قال لا إله إلا الله دخَل الجنة " , " ومن ماتَ وهو يعلَم أن لا إلهَ إلا الله دخَل الجنة " , ولا يَلْقى اللهَ تعالى عبدٌ بهما غيرَ شاكٍّ فيُحْجَبَ عن الجنة " , " حرَّم الله على النارِ من قال لا إلهَ إلا الله " وغيرِ ذلك ‏

واحتجُّوا على قتْله بقوله تعالى : { فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَخَلُّواْ سَبِيلَهُمْ } وقوله صلى الله عليه وسلم : " أُمِرْتُ أن أقاتلَ الناسَ حتى يقولوا لا إله إلا الله ويُقِيموا الصلاةَ ويُؤتُوا الزكاةَ فإذا فعَلوا ذلك عصَموا منِّي دماءَهم وأموالَهم

وتأوَّلوا قولَه صلى الله عليه وسلم : " بَيْنَ العبدِ وبين الكفرِ تركُ الصلاة " على معنى أنه يستحقُّ بتركِ الصلاةِ عُقُوبةَ الكافرِ وهي القتْلُ , أو أنه محمولٌ على المستحِلِّ , أو على أنه قد يَؤُولُ به إلى الكفْرِ , أو أن فعْلَه فعْلُ الكفار

"Namazı tərk edənə gəlincə, əgər onun vacibliyini inkar edəndirsə, o müsəlmanların icmasıyla kafirdir, İslam millətindən/dinindən çıxmış biridir. Lakin İslamı yeni qəbul etməsi və üzərinə namazın vacibliyinin ona çatması üçün gərəkli bir müddətdə Müsəlmanlarla ünsiyətdə olmaması halında kafir olmaz.

Əgər, onun tərki namazın vacibliyinə etiqad etməklə bərabər tənbəllikdəndirsə - necəki bu insanlardan çoxunun halıdır (hicri 7-ci əsr) - alimlər bu haqda ixtilaf etmişlər.

Malik və Şafi -Allah ikisinə də rəhmət etsin-, sələfin və xələfin cumhurunun (əksəriyyətinin) görüşü: "Kafir olmaz, fasiq olar. Tövbə etməsi istənilər, ya tövbə edər, ya da onu evli olan zinakarın həddi kimi hədlə öldürərik. Lakin, o qılıncla öldürülər."

Sələfdən bir qrupun görüşü belə birisinin kafir sayılacağı yönündədir. Bu (həmçinin) Əli İbni Əbi Talibdən - kərrəmə Allahu vəchəh - rəvayət edilib, bu İmam Əhməd bin Hənbəlin - Allah ona rəhmət etsin - iki görüşündən biridir. Abdullah bin Əl Mubərək və İshaq bin Rahaveyh də bu görüşdədilər. Bu, Şafinin - Allah ondan razı olsun- əshabından bəzilərinin görüşüdür.

Əbu Hanifə, Kufə əhlindən bir qrup və Şafiinin əshabından Muzəninin - Allah hər ikisinə rəhmət etsin - görüşü: "Kafir sayılmaz və öldürülməz. Namaz qılana qədər həbs və təzir edilər."

Küfrə girdiyini deyənlər, zikr edilən ikinci hədisin zahirini və tövhid kəliməsinə qiyası dəlil gətirmişlər.

"Öldürülməz" deyənlər "Müsəlman adamın qanı ancaq bu üç şeydən biri səbəbilə halal olar..." hədisini dəlil gətirirmişlər və bu hədisdə namaz qeyd edilmir.

Alimlərin cumhuru belə birinin kafir olmamasına Uca Allahın bu sözünü dəlil gətiriblər:

"Həqiqətən Allah ona şərik qoşmağı bağışlamaz, bundan qeyrisini dilədiyi üçün bağışlayar." (Ən Nisa: 4/116)

Həmçinin Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm - bu sözlərini:

"Kim "Ləə iləhə illəllah" desə Cənnətə girər."

"Kim, Allahdan başqa ilah olmadığını bilərək ölərsə, Cənnətə girər."

"Bir qulun bu iki şeylə (iki şəhadətlə) şəkk etmədən Allaha qovuşub Cənnətdən mən edilməsi mümkün deyil."

"Allah atəşə "Ləə iləhə illəllah" deyəni haram qıldı". Həmçinin başqa hədisləri də dəlil gətirmişlər.

Onun öldürülməsinə isə, Uca Allahın bu sözünü:

"Əgər tövbə etsələr, namaz qılıb, zəkat versələr onları sərbəst buraxın..." (Ət-Tövbə: 9/5)

Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm - bu sözünü:

"İnsanlarla "Ləə iləhə illəllah" deyənə, namaz qılıb, zəkat verənə qədər savaşmaqla əmr olundum, bunu elədikləri zaman qanlarını və mallarınını məndən qorumuş olarlar" dəlil gətirmişlər.

Nəbinin - sallallahu aleyhi və səlləm - "Qul və küfr arasında namazın tərki vardır" sözünü bu mənaya təvil etmışlər:

"Namazı tərk etməklə kafirin cəzasına layiq olar ki, bu da öldürülməkdir" və ya "(Namazı tərk etməyi) Halal görənə həml edilər" və ya "bu onu küfrə doğru aparar" və ya "elədiyi kafirlərin elədiyidir". Allah ən yaxşı biləndir." (Muhyiddin Ən Nəvəvi: Sahihu Muslim bi Şərhin Nəvəvi: 2/70, Misir: 1347/1929)

-------------------

• Hənbəli fuqahasından Alləmə İbn Qudamə (541-620 h/ 1146-1223 m) namazı tərk edənlər haqda alimlərdən gələn rəvayətləri qeyd etdikdən sonra, belə birisinə müsəlman hökmü verilməsinin daima İslam torpaqlarında davam edən əməli bir icma olduğunu deyir:

ولأنَّ ذلك إجماعُ المسلمينَ ، فإنا لا نعلَم في عصْرٍ مِن الأعْصار أحدًا مِن تاركِي الصلاةِ تُرِك تغسيلُه ، والصلاةُ عليه ، ودفنُه في مَقابرِ المسلمينَ ، ولا مُنع ورثتُه ميراثَه ، ولا مُنع هو ميراثَ مورِّثِه ، ولا فُرِّق بين زوْجينِ لترْكِ الصلاةِ مِن أحدهما ؛ مع كثرةِ تاركِي الصلاةِ ، ولوْ كان كافرًا لثبَتتْ هذهِ الأحكامُ كلُّها ، ولا نعلَم بينَ المسلمينَ خلافًا في أنّ تاركَ الصلاةِ يَجب عليه قضاؤُها ، ولو كان مرتدًا لم يجبْ عليه قضاءُ صلاةٍ ولا صيامٍ

وأما الأحاديثُ المتقدِّمةُ فهي على سبيلِ التغليظِ ، والتشبيهِ له بالكفّارِ ، لا على الحقيقةِ

"Çünki, bu (namazı tərk edənin kafir olmadığı görüşü) müsəlmanların (əməli) icmasıdır. Belə ki, biz - namazı tərk edənlərin çox olmasına baxmayaraq - hər hansı bir əsrdə namazı tərk edənlərdən bir nəfərin belə öldüyü zaman yuyulmasının, cənazə namazının qılınmasının, müsəlman qəbirstanlğına basdırılmasının tərk edildiyini bilmirik. Eləcədə onun varisləri mirasdan məhrum edilməyiblər, oda ona buraxılan mirasdan məhrum edilməyib, ikisindən biri namazı tərk etdi deyə həyat yoldaşları bir birindən ayrılmayıb.

Əgər namazı tərk edən mürtəd sayılsaydı bu hökmlərin hamısı mütləq reallaşardı.

Müsəlmanlar arasında, namazı tərk edənə qəzanın vacib olduğu haqda bir ixtilaf bilmirik.

Əgər namazı tərk edən bu səbəblə mürtəd olsaydı, nə bir namazın nə də bir orucun qəzası ona vacib olmazdı.

Yuxarıda (namazı tərk edənin kafir olduğu haqda) zikr edilən hədislər isə qorxutma və belə birisini kafirlərə bənzətmək mənasındadır, yoxsa həqiqi mənada deyil." (İbn Qudamə: Əl Muğni: 3/357-358, Riyad: Daru Aləmil Kutub: 1417/1997)

---------------------

• Böyük Şafi fəqihi Hafiz Zeynuddin Əl İraqi (725-806 h/1325-1404 m) "Tarhut Təsrib fi Şərhit Təqrib" adlı əsərində, namazı tərk edəni təkfir edənlərin görüşlərini və dəlillərini zikr etdikdən sonra deyir:

وذهَب جمهورُ أهلِ العلمِ إلى أنه لا يكفُر بتركِ الصلاةِ إذا كان غيرَ جاحدٍ لوجوبِها ، وهو قولُ بقيّةِ الأئمةِ أبي حنيفةَ ومالكٍ والشافعيِّ ، وهي روايةٌ عن أحمدَ بنِ حنبلٍ أيضا

"Elm əhlinin cumhuru/əksəriyyəti belə demişdir: (Namazı tərk edən kimsə) Vacibliyini inkar etmədiyi zaman, namazı tərk etməklə kafir olmaz.

Bu, digər imamların - Əbu Hənifənin, Malikin, Şafinin görüşüdür. Həmçinin bu görüş İmam Əhməddən bir rəvayətdə gəlmişdir." (Zeynuddin Əl İraqi: Tarhut Təsrib: 2/147, Beyrut: Dar İhyait Turasil Arabi)

------------------------

• İmam Muhyiddin Ən Nəvəvi (631-676 h/ 1233-1277 m) "Əl Məcmu" adlı əsərində, sələf və xələf alimlərinin əksəriyyətinin namazı tərk edəni kafir saymadıqlarını deyir:

فرْعٌ في مذاهبِ العلماءِ فيمَن ترَك الصلاة َتكاسلاً مع اعتقادِه وجوبها : فمذهبُنا المشهورُ ما سبق أنه يُقتل حدًا ولا يكفَّر , وبه قال مالكٌ والأكثرونَ مِن السلف والخلف

وقالت طائفة يكفَّر ويُجرى عليه أحكامُ المرتدين في كل شئ , وهو مرويٌّ عن عليِّ بنِ أبي طالبٍ , وبه قال ابن المبارك وإسحاق بن راهويهِ , وهو أصحُّ الروايتينِ عن أحمدَ , وبه قال منصورٌ الفقيهُ مِن أصحابنا كما سبَق , وقال الثوري وأبو حنيفة وأصحابه وجماعةٌ مِن أهل الكوفة والمُزَني : لا يكفَّر ولا يُقتَل , بل يعزَّر ويُحبَس حتى يصلِّيَ

"Vacib olduğuna etiqad etdiyi halda, tənbəllikdən namazı tərk edən kimsə barədə alimlərin görüşləri haqda bab:

Bizim (Şafilərin) məşhur məzhəbimiz, öncə qeyd edildiyi kimi, belə birisinin həddən öldürüləcəyi, təkfir edilməyəcəyidir.

İmam Malikin, Sələf və Xələfin əksəriyyətinin görüşüdə belədir.

Bir qrup isə, təkfir edilib, haqqında hər mövzuda mürtəd hökmlərinin tətbiq ediləcəyini söyləmişdir.

Bu görüş, Əli bin Əbi Talibdən rəvayət edilmişdir. Abdullah ibnul Mubərək, İshaq bin Rahaveyh də bu görüşdədir. Bu, həmçinin Əhməddən gələn iki rəvayətin ən səhihidir.

Bizim əshabımızdan (Şafilərdən) Mənsur əl-Fəqih də, daha öncə qeyd edildiyi kimi bu görüşdədir.

(Sufyan) Əs Səvri, Əbu Hənifə və əshabı, Kufə alimlərindən bir qrup və (Şafinin tələbəsi) Muzəni belə demişlər: nə təkfir edilməz, nə də öldürülməz. Təzir edilər və namaz qılana qədər həbs edilər." (Muhyiddin Ən Nəvəvi: Əl Məcmu: 3/16, İdarətut Tibəatil Muniriyyə)

--------------------------

• Maliki alimlərindən İbn Battal (v. 449 h/1057 m) rahimahullah namazın tərki haqda alimlərin mövqeyini açıqlayaraq deyir:

قال ابنُ القَصَّار : وأمّا الصّلاةُ فإنّ مَذهبَ الجَماعَةِ أَنَّ مَن ترَكَها عامِدًا جاحِدًا لها فحُكمُه حُكم المرتدِّ يُسْتَتابُ ، فإنْ تابَ وإلّا قُتِل ، وكذلك جَحْدُ سائِر الفَرائِض

وإنّما اخْتَلفوا فيمَنْ ترَكَها لِغَيْر عُذْرٍ غَيْرَ جاحدٍ لَها ، وقال : لَستُ أفْعَلها

فمَذهبُ مالكٍ : أنْ يُقالَ له : صَلِّ ما دَامَ الوقْتُ باقِيًا" مِن الوَقتِ الذي ظَهَر عَليْه ، فَإِنْ صَلَّى تُرِكَ ، وإنْ امْتَنَع حَتَّى خَرَج الوَقْتُ قُتِلَ

قال ابن القَصّار : واخْتلَف أصْحابُنَا ، فقال بعْضُهم : يُسْتتابُ ، فإنْ تَابَ وإلّا قُتل

وقال بَعضُهم : يُقْتَل ؛ لِأنَّ هَذا حَدٌّ لِلهِ يُقامُ عَليه ، لَا تُسْقِطُه التَّوْبةُ بِفعْلِ الصَّلاةِ وهو بذلك فاسِقٌ ، كالزّانِي والقاتِل ، وليْس بِكافرٍ ، وبهذا قال الشّافعي

قال الثَّوْري وأبو حنيفةَ والمُزَنِي : لا يُقْتل بِوَجهٍ ، وَيُخَلّى بَيْنهُ وبيْن اللهِ تعالى , والمَعْرُوفُ مِن مَذهَب الكُوفِيِّينَ أنَّ الإمامَ يُعَزِّرُه حَتَّى يُصَلِّيَ

وقال أحمدُ بنُ حنبلٍ : تارِكُ الصَّلاةِ مُرْتَدّ كافرٌ ، ومَالُه فَيْءٌ لا يُورَثُ ، ويُدفَنُ في مَقابِر المُشْركينَ ، وسَواءٌ تَرَك الصَّلاةَ جاحِدًا لَها أوْ تَكاسُلاً . ووافَق الجماعةَ في سائرِ الفَرَائِض أنَّه إِذَا تَركَها لَا يَكْفُر

واحتَجَّ الكُوفِيّونَ فقالُوا : أَجمَع العُلمَاءُ أنّ تَاركَ الصَّلاةِ يُؤمَرُ بِفعْلها ، والمرتدُّ لَا يُؤمَر بفِعلِ الصَّلاةِ ، وإنَّما يُؤمَر بالإسْلامِ ثُمّ بالصَّلاةِ . واحتَجّوا بِقوْلِه صلّى الله عليْه وسلَّمَ : خمْسُ صَلواتٍ كَتَبَهُنَّ اللهُ عَلى عِبادِه ، فمَن جاءَ بِهنَّ لَم يُضَيِّع مِنهُنَّ شَيئًا اسْتِخْفافًا بِحَقِّهِنَّ كَانَ لَه عِندَ اللهِ عَهْدٌ أنْ يُدْخِلَه الجنَّة و مَن لم يأتِ بِهنَّ فَليْسَ له عِند اللهِ عهْدٌ , إنْ شاءَ عذَّبَه ، وإنْ شاءَ أدْخَلهُ الجَنّة ، فَدلَّ أنّهُ ليْس بكافرٍ ، لأنَّ الكافرَ لا يَدخُل الجَنّة

"İbnul Qassar dedi: Namaza gəlincə (bütün alimlər) topluluğunun görüşü odur ki, kim namazı qəsdən və onun fərziyyətini inkar edərək tərk edərsə, onun hökmü mürtədin hökmüdür. Tövbəyə dəvət edilər, ya tövbə edər ya öldürülər. Digər fərzləri inkar etməyin hökmüdə belədir.

İxtilaf sadəcə onu inkar etmədən, üzürsüz olaraq "qılmıram" deyən kimsə haqqındadır.

Malikin görüşü odur ki, ona (namazı tərk edənə) içində olduğu vaxtda belə deyilər: "Nə qədər ki vaxt var qıl". Əgər qılarsa əl çəkilər, vaxt çıxana qədər imtina edərsə öldürülər.

İbnul Qassar dedi: "Əshabımız (malikilər) ixtilaf etmişlər. Bəziləri demişdir: "İstitabə olunar (tövbəyə dəvət edilər), ya tövbə edər ya öldürülər."

Bəziləri isə demişdir: "(Tövbə etsə belə) öldürülər. Çünki bu Allahın onun (namazı tərk edənin) üzərinə uyğulanacaq bir həddidir. Tövbə edib namaz qılması bu cəzanı qüvvədən salmaz. Bununla belə o, kafir deyil, zina edən, qatil kimi fasiq olar. İmam Şafinin də görüşü belədir.

(Sufyan) Əs Səvri, Əbu Hənifə və Muzəni demişlər: "Heç bir halda öldürülməz, işi Allaha həvalə edilər."

Kufəlilərin məzhəbində bilinən görüş odur ki, imam/başçı onu namaz qılana qədər cəzalandırar.

Əhməd bin Hənbəl demişdir: "Namazı tərk edən mürtəddir, kafirdir. Malı feydir (qənimət), miras olmaz, müşriklərin qəbirsanlığında dəfn olunar. İnkar edərək tərk etsin və ya tənbəllikdən, heç bir fərq yoxdur."

Başqa fərzləri tərk etdiyi zaman kafir olmayacağın görüşündə isə, digər alimlərə müvafiq olmuşdur.

Kufəlilər (Əhmədin əleyhinə) hüccət olaraq demişlər: Alimlər icma etmişlər ki, namazı tərk edən onu qılmaqla əmr olunur. Mürtəd isə namazla deyil, İslama girməklə əmr olunur.

Həmçinin Allah Rəsulunun - salləllahu aleyhi və səlləm - bu sözünü dəlil gətirmişlər:

"Beş namazı Allah, qulları üzərinə fərz qılmışdır. Kim onları səhlənkarlıq edərək, haqqından bir şey əskiltmədən/kamil bir şəkildə qılarsa, onu Cənnətə daxil etməsi Allah qatında onun üçün bir əhd olar.

Kim də bu namazları qılmazsa Allah qatında onun bir əhdi olmaz. Dilərsə ona əzab edər, dilərsə onu Cənnətə daxil edər".

Bu da dəlildir ki o kafir deyil, çünki kafir Cənnətə girməyəcək." (İbn Battal: Şərhu Sahihil Buxari: 8/577-578, Riyad: Məktəbətur Ruşd)

--------------------

• Şafi fəqihlərindən Şəmsuddin Əs Səxavi (831-902 h/1427-1497 m) namazı tərk edən haqqındakı rəvayətləri cəm edərək deyir:

الحمْد للهِ وسُئلتُ عَن قوْلهم : تاركُ الصّلاةِ بغيرِ عُذرٍ شرْعيٍّ لا يَقبَل اللهُ توْحيدَه , وقولِهم : الصّلاةُ على النّبيِّ صَلى اللهُ عليْه وسلّم لا تُقْبَل مِن تاركِ الصّلاةِ , أهُما حَديثانِ أمْ لا ؟

فقُلت : أمّا الأوّل , فقَدْ ورَد في عِدّةِ أحاديثَ إطلاقُ الكفْرِ عَلى تاركِ الصّلاةِ بغَير عُذرٍ كحديثِ جابرٍ الثّابِت في صَحيح مسلم مرفوعاً : " بيْن الرَّجلِ وبيْن الشِّركِ والكُفر ترْك الصّلاةِ " , وفي لفظٍ لغيرِه : " ليْس بيْن العبْدِ وبيْن الكفرِ إلا ترْكُ الصّلاةِ " , وكحديثِ بُرَيْدةَ , الّذي صحَّحَه غيرُ واحدٍ مِن الأئمّة مرفوعاً أيضاً : " العَهد الّذي بيْنَنا وبيْنهُم الصّلاةُ , فمَن ترَكها فقدْ كفَر " وكحديثِ أنسٍ رَفعَه : " مَن ترَك الصّلاةَ مُتعمِّداً فقدْ كفَر جِهاراً " إلى غيْرها مِن الأحاديثِ الّتي أوْرد الحافِظ الزَّكِي المُنذْريِّ كثيراً مِنها في كِتابِه "التّرغِيبِ والتّرهيبِ" , وحكَى القوْلَ بذلك عَن جماعةٍ مِن الصّحابةِ بَل سَبقه عبدُ الله بن شقيقٍ العُقيْليِّ أحدُ التّابعين حيْثُ جاء عنْه بالسّند الصّحيح أنّه قال : كان أصْحابُ محمدٍ صلى الله عليْه وسلّم رَضي الله عنْهم لا يرَوْن شيئاً مِن الأعْمالِ تَركُه كُفرٌ غيرَ الصّلاةِ

ولكن كلُّ هذا إنما يُحمَل على ظاهرِه في حقِّ تاركها جاحداً لوجودِها مع كوْنه ممن نشَأ بين المسلمين ، لأنه يكون حينئذٍ كافراً مرتدًّا بإجماعِ المسلمين ، فإن رجَع إلى الإسلام قبُِل منه ، وإلا قُتِل

وأمَّا مَن ترَكها بلا عذرٍ ، بل تكاسلاً مع اعتقادِ وجوبِها ، فالصحيح المنصوص الذي قطَع به الجمهور أنه لا يكفُر ، وأنه - على الصحيح أيضا - بعد إخراجِ الصلاة الواحدةِ عن وقتِها الضروريِّ كأن يترُكَ الظهْرَ مثلاً حتى تغرُبَ الشمسُ أو المغرِبَ حتى يطلَعَ الفجْرُ - يُستتاب كما يُستتاب المرتدُّ ، ثم يُقتل إن لم يتُب ، ويُغسَّل ويُصلَّى عليه ويُدفَن في مقابرِ المسلمين ، مع إجراءِ سائرِ أحكامِ المسلمين عليه ، ويؤوِّل إطلاقَ الكفرِ عليه لكوْنه شاركَ الكافر في بعضِ أحكامه , وهو وجوب القتل جمْعاً بين هذه النصوص وبين ما صحَّ أيضا عنه صلى الله عليه وسلم أنه قال: " خمسُ صلواتٍ كتَبهن الله , مَن أحْسنَ وضُوءَهُن وصَلاَّهن لِوَقتِهِنَ ، وأتَمَّ رُكوعَهنَّ وخُشُوعَهنَّ ، كان له على الله عَهدٌ أن يَغفِرَ له ، ومَن لم يَفعَلْ فليس له عند اللهِ عهدٌ ، إنْ شَاءَ غَفَرَ له ، وإنْ شَاءَ عذَّبهُ " , وقال أيضاً: " مَن مات و هو يعلَم أنَّ لا إله إلا الله دخَل الجنةِ " إلى غير ذلك ، ولهذا لم يزَلْ المسلمون يَرِثون تاركَ الصلاة ويُورِّثونه , ولو كان كافراً لم يُغفَر له ، ولم يرِثْ ولم يُورَّثْ

"Sual - 211: Həmd Allahadır. "Şəri bir üzr olmadan namazı tərk edənin tövhidini Allah qəbul etməz", "Namazı tərk edənin Nəbiyə - sallallahu aleyhi və səlləm - salavat gətirməsi qəbul edilməz" sözlərinin hədis olub olmadığı haqda məndən soruşuldu.

Cavab: Birinci sözə gəlincə bir çox hədisdə, üzr olmadan namazı tərk edən haqqında küfr kəliməsi işlədilib.

Məsələn səhih Müslimdə mərfuən sabit olan Cabir hədisi: "İnsanla şirk və küfr arasında namazın tərki vardır". Başqa bir ləfzdə isə belə deyilir: "İnsanla küfr arasında namazın tərkindən başqa bir şey yoxdur".

Həmçinin Bureydənin mərfu olaraq rəvayət etdiyi və bir çox imamın səhih saydığı hədisi misal vermək olar: "Bizimlə onlar arasındakı əhd namazdır. Kim namazı tərk edərsə küfrə düşər".

Digər bir hədis isə Ənəsin mərfu olaraq rəvayət etdiyidir: "Kim namazı qəsdən tərk edərsə, açıq şəkildə küfrə düşmüş olar".

Bu kimi bir çox hədis vardır ki, Hafiz Əz Zəki Əl Munziri "Ət Tərğib vət Tərhib" adlı kitabında bunlardan çoxunu zikr etmiş və bu görüşü bir qrup səhabədən nəql etmişdir.

Tabiundan olan Abdullah bin Şəqiq Əl Uqeyli onu bu mövzuda qabaqlamışdır. Beləki, ondan səhih sənədlə belə dediyi rəvayət edilmişdir: "Muhəmmədin - sallallahu aleyhi və səlləm - əshabı - Allah onlardan razı olsun - namazdan başqa heç bir əməlin tərkini küfr saymazdılar".

Lakin bütün bu nəqllər ancaq o halda zahirinə (həqiqi mənada küfrə) həml olunur ki, namazı tərk edən - müsəlmanlar arasında böyümüş olmaqla bərabər - onun vacibliyini inkar edərək tərk etsin. Çünki, belə birisi bu halda müsəlmanların icmasıyla kafir və mürtəd olar. İslama dönərsə qəbul edilər. Əks halda öldürülər.

Namazı üzrsüz, tənbəllikdən tərk edən, lakin onun vacibliyinə inanan kimsəyə gəlincə, alimlərin cumhurunun görşünə görə belə birisi kafir olmaz.

Həmçinin (məzhəbdəki) səhih görüşə görə, bir namazı zəruri vaxtı çıxana qədər qılmayan mürtəd kimi tövbəyə dəvət edilər. Tövbə etməzsə öldürülər. Məsələn günəş batana qədər zöhr namazını və ya fəcr doğana qədər məğrib namazını tərk edən kimi.

Lakin belə birisinin (müsəlman olduğu üçün) cənazəsi yuyular, cənazə namazı qılınar, müsəlmanların məzarlığında dəfn edilər və ümumiyyətlə müsəlmanların digər hökmləri ona icra edilər.

Namaz qılmayan haqqında küfr kəliməsinin istifadəsini isə onlar belə açıqlayıblar ki, namaz qılmayan bəzi hökmlərdə kafirlərlə müştərəkdir. Müştərək olduqları nöqtə hər ikisinin öldürülməsinin vacib olduğudur.

Beləcə (təkfirə işarə edən) bu nasslarla Peyğəmbərdən - sallallahu aleyhi və səlləm - səhih olaraq rəvayət edilmiş (Müsəlman olduğuna işarə edən) digər nassları cəm ediblər. İkinci qrup (namaz qılmayanın kafir olmadığına dəlalət edən) hədislərdən bəziləri:

"Beş vaxt namazı Allah fərz qılmışdır. Kim gözəl bir şəkildə dəstəmaz alar, bu namazları vaxtında qılar, rukularını tam şəkildə edib, xuşuyla qılarsa, Allahın onu bağışlaması haqda Onun qatında əhdi olar.

Kim bunu etməzsə, onun Allah qatında bir əhdi yoxdur. Dilərsə onu bağışlar, dilərsə əzab edər."

Digər bir hədisdə isə deyilir: "Kim Allahdan başqa ilah olmadığını bilərək ölərsə Cənnətə daxil olar". Buna bənzər başqa hədislərdə var.

Bu səbəblə müsəlmanlar həmişə namaz qılmayandan miras alıblar və onu mirasçı qılıblar. Əgər namaz qılmayan kafir olsaydı bağışlanmazdı, miras almaz və mirasçı buraxmazdı." (Şəmsuddin Əs Səxavi: Əl Əcvibətul Mərdiyyə fi mə Suiləs Saxavi: 817-820, Riyad: Darur Rayə: 1418)

--------------------

• Şafilərdən Siracuddin İbnul Mulaqqin (723-804 h/1323-1401 m) "Beş vaxt namaza riayət edənin Cənnətə girəcəyi, etməyənin isə Allahın diləməsi altında olması" haqda Ubədə hədisi və namaz qılmayanın İblisə qiyas edilməsi üzərinə bunları deyir:

وحديثُ عبادةَ يرَدُّ به على أحمدَ وقد ثبَت أنَّ الكافرَ يدخُل النارَ لا مَحالةَ ، فلا يجو%