Türkmənistan qazı uğrunda amansız mübarizə - ŞƏRH

Tarix: 19 Noyabr 2022 21:30

Türkiyə zəngin karbohidrogen resurslarına malik olan Türkmənistan hesabına yeni qaz mərkəzinin yaradılmasını qarşıya məqsəd qoyur.

Qlobal bazarlarda risklər artdıqca və inflyasiya təzyiqləri gücləndikcə iqtisadiyyatın enerji sektorunda habların "dünyaya gətirilməsi" də prioritet olaraq qalacaq.

Məsələ ilə bağlı "Kaspi" qəzetində şərh yazısı yayımlanıb.

Türkiyə bu cür mürəkkəb situasiyalarda enerji layihələri ilə həm geosiyasi və strateji əhəmiyyətini çoxaldır, həm də daxili tələbatını ödəyir. Ona görə də, rəsmi Ankara bu qabiliyyətin mövcud və perspektiv potensialından məharətlə yararlanaraq qlobal tərəzidə çəkisini ağırlaşdırır.

Türkiyənin addımları təbii ehtiyatlarla zəngin olan postsovet ölkələri ilə iqtisadi əlaqələri gücləndirmək məqsədi daşıyır.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bildirib ki, dekabrın əvvəli üçün planlaşdırılan Aşqabad səfəri zamanı Azərbaycan və Türkmənistan liderləri ilə ölkəsində qaz mərkəzinin yaradılması müzakirə olunacaq.

Bu, Ankaranın alternativ marşrutlar üzrə axtarışlarının və tranzit imkanlarının araşdırılmasının göstəricisi olmaqla yanaşı Türkiyənin Mərkəzi Asiyadakı artan rolu üçün də strateji qazanclar təqdim edir.

Türkiyə Türkmənistan qazının Azərbaycan üzərindən idxalına nail olmaq istəyir, bu, prinsipcə Transxəzər layihəsinin formasını özündə ehtiva edir.

Lakin işin bir tərəfi qaranlıq olaraq qalır. Sirr deyil ki, uzun illərdir Rusiya Transxəzərə qarşı çıxır. Türkiyə bunu nəzərə alaraq Rusiya ilə güclənən əməkdaşlıq formatı çərçivəsində həmin layihədən Moskvanın da pay almaq istədiyinə eyhamlar vurur.

Ərdoğandan sitat: "Rusiya Prezidenti Vladimir Putin və ölkə rəsmiləri Türkiyədə enerji qovşağının yaradılması ilə bağlı artıq bəyanatlar veriblər. Atılması planlaşdırılan addımlar sayəsində Türkiyə təbii qazın paylanması mərkəzinə çevriləcək".

Açıq demək lazımdırsa, Türkmənistanın infrastrukturunda və ixrac şkalasında Rusiya əhəmiyyətli yer tutur. Moskva Qərbin Türkiyə vasitəsilə bu ölkədə güclənib şişmək arzularının qarşısında əngəllər törədir.

Türkiyə Rusiyanın rolunu nəzərə alaraq Türkmənistanla bağlı Moskva ilə kəskin qarşıdurma müstəvisinə getməkdən yayınır və bu duruş Kremli də birgə layihələrin icrasına təşviq edir.

Azərbaycan istənilən halda qazanclı çıxacaq

Enerji layihələrindəki böyük əllərin kim olmasından asılı olmayaraq, Azərbaycan yerləşdiyi coğrafi məkan səbəbindən Türkiyəyə, oradan da Avropaya yeni qaz xətlərinin çəkilməsində mühüm rolunu qoruyub-saxlayacaq.

Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan Avropaya ixracını Qərbin axtardığı səviyyəyə çatdırmaq üçün əlavə resurslara ehtiyac duya bilər ki, Türkmənistan qazı da bu işdə ən münbit mənbələrdən biridir.

Türkmənistan qazı uğrunda başlamış iqtisadi müharibə TAPI layihəsi ilə (Türkmənistan, Əfqanıstan, Pakistan və Hindistan) daha da vüsət alır. Rusiya həmin layihəni Transxəzərin reallaşmaması imkanları səviyyəsində inkişafını dəstəkləyə bilən tərəf kimi görünür. Moskva çalışır ki, Aşqabad Avropaya qaz tədarükündənsə, Asiya regionuna diqqət yönəltsin.

Türkiyə ilə Azərbaycan isə elə mexanizm qurmaq istəyir ki, həm Türkmənistan qazı əldən çıxmasın, həm Rusiya buradan pay alsın, həm də Qərb öz nəsibinə qovuşsun.

Çünki Bakı ilə Ankara iqtisadi resurslara hakimlik etmək üçün aparılan savaşın regionun təhlükəsizliyinə təhdid formalaşdırdığını anlayır və indi maksimal balansla qütbləşmə tərəflərinin maraqlarını uzlaşdıran formul axtarır.

Türkmənistanın neft və təbii qaz ehtiyatlarının ixrac variantlarını diversifikasiya etmək planı Azərbaycan və Türkiyənin strateji müttəfiqlik maraqlarına cavab verir.

Ona görə Azərbaycan-Türkiyə-Türkmənistan enerji layihələrinə dair razılıq əldə edilməsi enerji təhlükəsizliyi və regionda müsbət hadisələr üçün mühüm töhfələr verə bilər.

Hələ ortada konkret bir üçtərəfli saziş olmasa da, Azərbaycanla Türkmənistanın enerji sahəsindəki əməkdaşlığı və bura Türkiyənin də qoşulması hər üç dövlətin beynəlxalq profilini və strateji əhəmiyyətini artıracaq.

Qərb Transxəzər layihəsinin başladılması və canlandırılması üçün əzmkarlıq, təşəbbüskarlıq göstərir, lakin ortaya tarazlığı öz xeyrinə dəyişdirə biləcək digər bir oyunçu - Çin çıxır.

Çinin Mərkəzi Asiyada böyüyən əzələləri və onun Türkmənistan qazının böyük əksəriyyətini idxal etməsi Rusiya-Qərb çəkişməsini başqa siyasi oyunlar sərhədinə doğru çəkir. Qərb də, Rusiya da indi çalışmalıdır ki, Çinlə bu sahədə maksimal tərəfdaşlıq əlaqələrini inkişaf etdirsinlər, çünki onların hər ikisi rəqib olsa da, bu nöqtədə həmrəydirlər ki, Pekin əlindəki iqtisadi alətləri kiməsə pay vermək niyyətində deyil.

Çində yarana biləcək qəzəbin kökü təkcə geosiyasi məsələlərdən doğan narahatlıqlar deyil. Pekin eyni zamanda başa düşür ki, Türkmənistanın Transxəzər layihəsində iştirakı Çindən bu ölkəyə axan investisiya mühitini korlayan presedent yarada bilər.  

Çinin əlində təzyiq elementləri də var, böyük ehtimal ki, o, Türkmənistana verdiyi çoxmilyardlıq dollar kreditlərini geri qaytarmaq tələblərini amansızlaşdıra bilər.

Çinin Türkmənistandan aldığı qaz və yaranan mənzərə Aşqabad üçün enerji təhlükəsizliyində zəiflik durumu yaradır. Buna görə də Azərbaycanla Türkiyə mütləq şəkildə Pekinin geosiyasi oyun qaydalarındakı gücünü də nəzərə almalıdır.