Paşinyan KTMT-ni NATO ilə əvəzləyir? - İrəvanla təşkilat arasında GƏRGİNLİK ARTIR

Tarix: 18 May 2023 12:38

Minskdə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) Parlament Assambleyası Şurasının iclası keçirilir. Görüşdə diqqət mərkəzində olan məsələlər sırasında KTMT ilə Ermənistan arasında münasibətlər, xüsusən də təşkilatın missiyasının Ermənistanda yerləşdirilməsi perspektivlərinin müzakirə ediləcəyi gözlənilir. Bəlli olduğu kimi, Nikol Paşinyan hakimiyyətə gələndən bəri təşkilatla Ermənistan arasında gərginlik yaşanıb. Hətta qarşılıqlı ittihamlar pik həddə çatıb. Nikol təşkilatın baş katibini həbs etməkdən də çəkinməyib. Gərginlik İkinci Qarabağ müharibəsində Ermənistanın biabırçı məğlubiyyətindən sonra daha da güclənib. Nikol Paşinyan və qərbpərəst komandasıının perspektiv planı Ermənistanda Rusiyanın hərbi missiyasına son qoyulması, onun NATO ilə əvəzlənməsidir.

Minsk görüşü ərəfəsində Paşinyan təşkilatın missiyasının Ermənistanda yerləşdirilməsi perspektivlərinin təxirə salınmasını irəli sürməsi Rusiyanın narazılığına səbəb olub. Hətta Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun fikrincə, Ermənistan bu missiyadan ancaq faydalana bilərdi.

Xatırladaq ki, 2022-ci ilin noyabrında təşkilatın İrəvanda keçiriləcək sammiti üçün KTMT-nin monitorinq missiyasının Ermənistanda yerləşdirilməsi ilə bağlı saziş hazırlanıb. Lakin baş naziri Nikol Paşinyan onu imzalamaqdan imtina edib. "2022-ci ilin payızında Təşkilatın Yerevanda keçiriləcək sammiti üçün erməni müttəfiqlərimizin müraciətinə uyğun olaraq Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının müşahidəçi missiyasının Ermənistan ərazisində yerləşdirilməsi ilə bağlı sənəd hazırlanıb. Sənəd xarici işlər nazirləri səviyyəsində tam razılaşdırılıb. Sonra isə son anda sammitin özündə erməni dostlar onun qəbulunu təxirə salmağı xahiş etdilər", - Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bildirib. Onun sözlərinə görə, sənəd hələ də "kağız şəklində qalır və həyata keçirilə bilmir".  "Lakin İrəvan artıq razılaşdırılmış şeyi təsdiqləsəydi və imzalanmağa və qüvvəyə minməyə hazır olsaydı, mən əminəm ki, Ermənistan qalib gələrdi və daha sabit vəziyyət əldə edərdi", - Sergey Lavrov bildirib.

Ermənistanla KTMT arasında gərginliyin səbəbi nədir?

Ötən ilin noyabrında İrəvanda keçirilən KTMT sammiti zamanı iştirakçılar hətta birgə bəyanat qəbul edə bilməyiblər. MDB Ölkələri İnstitutunun İrəvandakı filialının direktoru Aleksandr Markarov NEWS.ru-ya bunun səbəbləri barədə danışıb. "Ermənistan hökuməti 2021-2022-ci illərdə Ermənistanla Azərbaycan arasında baş verənlərə siyasi qiymət almağa çalışıb. Bu, Ermənistan ərazisində monitorinq və ya hər hansı digər missiyanın həyata keçirilməsinə imkan verən sənədin imzalanması üçün ilkin şərt idi", - ekspert izah edib. Onun sözlərinə görə, söhbət 2021-ci ilin may, sentyabr və noyabr aylarında Sevliç (Karagel) gölü ətrafında və Cermux bölgəsində Ermənistan-Azərbaycan sərhədində baş verən hadisələrdən gedirdi. Daha sonra İrəvan Bakını Ermənistan ərazisini atəşə tutmaqda və ələ keçirməkdə ittiham edib. Azərbaycan da öz növbəsində onun hərəkətlərinin Ermənistanın genişmiqyaslı təxribatlarına cavab olduğunu bəyan edib.

Vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün KTMT-yə üzv dövlətlər Ermənistan-Azərbaycan sərhədinə monitorinq missiyasının göndərilməsini təklif ediblər. Lakin İrəvan üçün missiyanın öz ərazisinə daxil olmasına icazə verməzdən əvvəl təşkilat tərəfindən vəziyyətə siyasi qiymət verməsi vacib idi. "Azərbaycanla birgə digər təşkilatların üzvü olan KTMT-nin qalan üzvlərinin maraqlarının fərqli olduğunu nəzərə alsaq, belə bir siyasi bəyannamənin qəbulu çox çətindir", - deyə Markarov bildirib. Ona görə də KTMT, onun sözlərinə görə, Ermənistanın və onun rəhbərliyinin tələblərini dəstəkləmək üçün bir səslə çıxış edə bilməz. "Bakının Ermənistan istisna olmaqla, demək olar ki, bütün KTMT dövlətləri ilə yaxşı, dostluq münasibətləri var. Ona görə də İrəvanın şərtlərinə KTMT-nin cavabı bizim üçün başa düşüləndir", - deyə azərbaycanlı politoloq İlqar Vəlizadə sayta bildirib. Nəticədə 2022-ci ilin dekabrında Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi Aİ-nin mülki missiyasını ölkəyə dəvət edib və 2023-cü ilin fevralında işə başlayıb. Bir ay əvvəl, yanvarda isə Ermənistan KTMT-nin öz ərazisində planlaşdırdığı "Sarsılmaz Qardaşlıq - 2023" hərbi təlimlərini keçirməkdən imtina edib. Sonradan məlum olub ki, İrəvan NATO-nun Kosovo və Metoxiyadakı təlimlərində və ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq Saber Junction manevrlərində iştirak edə bilər.

Bu ayın əvvəlində Nikol Paşinyan İrəvanla KTMT arasında münasibətlərdə çətinliklərin olduğunu açıqladı. Təşkilat, onun fikrincə, "Ermənistanla bağlı üzərinə götürdüyü" öhdəlikləri yerinə yetirə bilmədi. Hələ İrəvanda uğursuz noyabr sammitindən əvvəl Ermənistan rəhbərliyi KTMT-dən çıxmaq imkanlarını müzakirə etməyə başlayıb. "Görünür, bu, Təhlükəsizlik Şurasının 2022-ci ilin sentyabrında keçirilən iclasında müzakirə olunub. Bu addımı atmamaq, təşkilatda qalmaq qərara alınıb. Hazırda KTMT-dən çıxmaqdan söhbət gedə bilməz, qalanı situasiyaya uyğun olaraq müzakirə olunacaq", - Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Mnatsakan Səfəryan bildirib. İrəvan yüksək səviyyəli tədbirlərdə iştirak baxımından KTMT ilə əməkdaşlığı davam etdirəcək. Lakin bu, KTMT-nin işində faktiki iştirakdan daha çox Moskvaya loyallığın bir forması olacaq. Buna görə də Ermənistan "Sarsılmaz Qardaşlıq 2023" manevrlərini həyata keçirməkdən imtina etdi. Markarov deyir: "Rusiya KTMT üzvləri üçün birləşdirici amildir". - Digər sahələrdə, xüsusən də Cənubi Qafqazda təşkilat üzvlərinin öz aralarında tez-tez daha çox ziddiyyətləri olur. Ona görə də KTMT Rusiyaya hərbi-siyasi loyallığın təzahürü kimi mövcud olmaqda davam edəcək, lakin təşkilatın digər üzvlərinə heç bir halda. Bunu, politoloqun fikrincə, təşkilatın iki üzvü - Qırğızıstan və Tacikistan arasında hərbi əməliyyatların təcrübəsi də sübut edir. Xatırladaq ki, son illərdə Bişkek və Düşənbə arasında münaqişənin iki kəskinləşməsi baş verib: 2021-ci ilin aprelində və 2022-ci ilin sentyabrında.

Ermənistanın iddiaları Rusiyada necə qarşılanır?

Rusiyalı politoloq Aleksandr Qusev İrəvanın KTMT-yə iddialarını əsassız sayır. Onun fikrincə, respublika rəhbərliyinin KTMT-yə belə münasibətini ölkədəki ümumi siyasi vəziyyət diktə edir. "İrəvan əmindir ki, Ermənistanın Azərbaycanın hücumlarından qorunması KTMT-nin funksiyasıdır. O hesab edir ki, KTMT təşkilatı daxilində münasibətlər NATO Nizamnaməsinin 5-ci maddəsində hər hansı NATO üzvünə qarşı xarici təcavüz zamanı kollektiv müdafiə haqqında yazıldığı kimi dəyişdirilməlidir. KTMT Nizamnaməsində belə bir şey yoxdur", o, NEWS.ru-ya müsahibəsində vurğulayıb. Buna görə də ekspert qeyd edir ki, KTMT Azərbaycanla münaqişədə Ermənistanın tərəfində olmaq məcburiyyətində deyil.

Azər Nuriyev