Batil əqidələr: Babiliyin yaranma tarixi

Tarix: 28 Noyabr 2023 02:02

1400 illik İslam tarixi boyunca bu dunun daxilində müxtəlif batil əqidələr və cərəyanlar yaradılmışdır. Bunların əksəriyyəti ilk dövrlərdə özünü İslam dininə bağlı bilən şəxslər tərəfindən icad edilmişdir.

Bu şəxslərin bir çoxu zaman keçdikcə öz xəstə təfəkkürünü daha da inkişaf etdirmiş, guya İslam dininin naqisliklərini islah etmək üçün Allah tərəfindən görəvləndiyini elan etmişdir. Saytımızda mütəmadi olaraq bu cür batil əqidələr haqqında məlumat vermək və oxucularımızı bu batil əqidələrin tarixi və əsasları ilə tanış etmək qərarına gəldik ki, onların aldadıcı təbliğatı ilə üzləşdikdə əks-reaksiya verməyə hazır olsunlar, batilin hiyləsinə uymasınlar.

Silsilə yazılara babilik haqqında məlumatla başlayırıq. Babilik haqqında yazını şaban ayında verməyimiz də təsadüfi deyil. Əvvəla, bu batil dinin banisi olan Bab şaban ayının 27-də edam edilmişdir. İkincisi, Bab dəvətinin əvvəlində özünü XII İmam Mehdinin (ə) babı (qapısı) adlandırmşdı; İmam Mehdinin (ə) mövludu da şaban ayına təsadüf edir. Babilik XIX əsrin ortalarında yaranmış qondapma dindir.

Özünə bab (qapı) ləqəbini götürmüş Seyid Əlimühəmməd Şirazi tərəfindən yaradıldığı üçün bu adla adlandırılıb. Babiliyin banisi və fəal üzvləri əvvəllər müsəlman olmuş, daha sonra babilik dininə qoşulmuşdular. Seyid Əlimühəmməd Şirazinin tərcümeyi-halı barədə məlumatlar azdır.

O, təqribən 1819-cu ildə İranın Şiraz şəhərində anadan olmuş, kiçik yaşlarında atasını itirmiş və dayısının himayəsi altında böyümüşdü. 15 yaşlı Əlimühəmməd mühüm liman şəhəri olan Bəndəri-Buşirdə ticarətlə məşğul olan dayısına kömək etməyə başlayır. O, muxtəlif əcnəbi səxslərin gediş-gəliş yeri olan bu şəhərdə qaldığı müddət boyunca tənhalığa qapılmağı xoşlayırdı. Bununla belə, ara-sıra alimlərin məclislərində iştirak edir, səyyahların söhbətlərinə qulaq asırdı.

Növbənöv iman və məzhəb sahibləri ilə tanışlıqdan sonra 20 yaşlı Əlimühəmməd təhsil almaq üçün Kərbəla şəhərinə yola düşür. Əlimühəmməd Kərbəlada dəbdə olan şeyxilik məzhəbinin başçısı Seyid Kazim Rəştinin dərslərinə qatılır. O, dərslərdə göstərdiyi fəallıq nəticəsində öz müəlliminin məhəbbətini qazanır və şeyxilərin arasında hörmət sahibi olur.

Bir ildən sonra Əlimühəmməd Şiraza qayıdır. Bəzi babi və bəhai mənbələrində Babın Kərbəlada Seyid Kazim Rəştidən dərs alması faktı inkar olunur. Çünki onlar Babın öz elmini heç yerdən əxz etmədiyini və bu elmin lədünni (birbaşa Allahdan alınmış) olduğunu iddia edirlər. 1843-cü ildə şeyxilik təriqətinin başçısı Seyid Kazim Kərbəlada vəfat edir. Sayı on minlərlə ölçülən şeyxi müridlər başsız qalırlar. Yeni rəhbər axtarışı başlayır. Bu məqsədlə 4 nəfər ən hörmətli mürid İslam məmləkətinin müxtəlif guşələrinə göndərilir ki, şeyxliyə layiq şəxsi tapan kimi xəbər versin¬lər.

Axtarış üçün Şiraza gələn Molla Hüseyn Buşruyi köhnə tələbə dostu Əlimühəmmədlə görüşüb, bir-iki qısa söhbətdən sonra Kərbəlaya məktub yazır və rəhbərliyə hamıdan layiq olan şəxsi tapdığını bildirir. Bu məktubdan sonra şeyxilərin Şiraza axını başlayir.

Əlimühəmməd təriqətin başçısı elan edilir. Şeyxilərin az bir hissəsi Mühəmmədkərim xan Kirmanini, başqa qisim isə Molla Həsən Gövhəri özünə mürşid bilir. Təqribən 1844-cü ildə Əlimühəmməd özünü İmam Mehdinin (ə) babı (qapısı) adlandırır. Təbliğatının ilk illərində Əlimühəmməd Bab Məkkəyə həcc ziyarətinə yola düşür və müqəddəs məkanda bir il qalır.

Özü uzaqda olsa da, ardıcılları onun şöhrətinin yayılmasına ciddi-cəhdlə çalışırdılar. Artıq camaat içində bu fikir yayılmağa başlamışdı ki, İmam Mehdinin (ə) zühur vaxtı çatmışdır və hamı Onun bayrağı altında Babın dövrəsinə toplanmalıdır. Böyük müsəlman alimləri babilərin nüfuzunun get-gedə artdığını görərək, bu batil əqidəyə qarşı mübarizəyə başlayırlar.

Həcc səfərindən qayıdan Bab Bəndəri-Buşirdə Fars vilayətinin hakimi Nizamüd-dövlə Hüseyn xanın əmri ilə saxlanıb Şiraz şəhərinə gətirilir. Məşhur alimlərin iştirak etdikləri xüsusi yığıncaqda öz iddiasını sübuta yetirə bilməyən Bab tövbə etməyə məcbur olur və bir neçə ay zindanda qalır. Həbsdən azad olan kimi Bab İsfahana qaçıb, oranın hakiminin himayəsinə sığınır.

Himayədarının vəfatından (1847-ci il) sonra mərkəzi hökumətin göstərişi ilə Bab İsfahandan Təbrizə gətirilir və Azərbaycan valisi vəliəhd Nasirəddin Mirzənin göstərişi ilə şəhərin məşhur alimlərinin iştirak etdikləri elmi məclisdə imtahana çəkilir. Alimlərin qarşısında Bab özünü Mehdi adlandırır və İslam şəriətinin qüvvədən düşdüyünü, yeni bir din gəlməsinin zamanı çatdığını elan edir.

Yeni dinin əsasları isə Babın "Bəyan" kitabında əks edilmişdi. Babın puç və əsassız iddiaları alimlər tərəfindən tamamilə ifşa olunur. Öz məntiqsiz cavabları ilə məclis əhlini heyrətləndirən Bab dindən azmış divanə hesab edilir. Onun ayaqlarını falaqqaya salıb çubuqla vururlar. Bab yazılı şəkildə tövbə etdikdən sonra Maku şəhərinə sürgün olunur.

1848-50-ci illərdə İran ərazisində (Mazandaran, Zəncan və Neyriz məntəqələrində) güclu babi üsyanları baş verir. Hökumət qüvvələri üsyanları çətinliklə yatırır. Makuda 6 aylıq sürgün həyatından sonra Bab yenidən Təbrizə gətirilir və növbəti mühaki¬mədən sonra 1850-ci ilin iyun ayında ölümə məhkum edilir. Babla birlikdə mühakimə edilən dörd nəfərdən üçü son anda tövbə edib, ondan üz çevirir.

Babın Təbrizdəki naibi sayılan, böyük fitnələr törətmiş Ağa Mühəmmədəli isə Babın taleyini onunla bölüşür. 1850-ci il iyul ayının 9-da (hicri təqvimlə 27 şaban 1266-cı il) zərərli fikirləri ilə məntəqəni lərzəyə salmış Seyid Əlimühəmməd Bab 30 yaşında Təbriz şəhərində güllələnir.

Deyilənlərə görə, Babı güllələ¬mək üçün edilmiş ilk cəhd uğursuzluqla nəticələnir, güllələr ondan yan keçir. Bab qarışıqlıqdan istifadə edərək qaçmağa cəhd göstərir. Lakin əsgərlər onu tutub hökmu icra edirlər. Ehtimal ki, Babın cəsədi tərəfdarları tərəfindən əvvəlcə Tehranda torpağa basdırılmış, sonralar cənazənin qalıqları Bəhaullah tərəfindən Hayfa şəhərinə aparılıb orada təmtəraqla dəfn olunmuşdur.

Babın ölümü ilə babilər hərəkatı nəzərəçarpaçaq dərəcədə zəiflədi. Onlara qarşı ciddi cəza tədbirləri başladı. 1852-ci ilin avqustunda babilərin Nasirəddin şah Qacara uğursuz sui-qəsdindən sonra onlara qarşı hücum şiddətləndi.

Babın edamından sonra onun ardıcılları iki hissəyə parçalandılar. Bunlardan birinə Babın canişini "Sübhi-əzəl" ləqəbli Mirzə Yəhya (1831-1912), o birinə isə onun qardaşı Mirzə Hüseynəli Bəhaüllah (1817-1892) başçılıq edirdilər. Hər biri Babın əsil canişini olduğunu iddia edirdi.

Birinci dəstənin ardıcıllarını "əzəli", ikinci dəstəni isə "bəhai" adlandırırlar. Göründüyü kimi, babilik əqidəsi bəhailiyin yaranması üçün baza rolunu oynamışdır. İlk ardıcılları Babı "haqqın qapısı" adlandırırdılar. Elə həmin vaxtlarda kəlmeyi-şəhadətin uç əvvəlinci cümləsinə "Əlimühəmməd Bəqiyyətüllahın (yəni XII imamın) quludur" məzmunlu dördüncü cümlə gizli şəkildə əlavə edildi.

Az sonra həmin bəndi "Əlimühəmməd Bəqiyyətüllahın sirridir (yəni yaxın dostudur)" ifadəsi ilə əvəz etdilər. Babilər cayca artıb möhkəmləndikdən sonra artıq Babı Bəqiyyətüllahın (XII imamın) sirri yox, özü adlandırmağa, "Bəqiyyətüllahın sirri" ləqəbini isə Babın an yaxın silahdaşlarına verməyə başladılar. Babilər şəhadət kəlmələrini bu məzmunda deyirdilər:

1) Şəhadət verirəm ki, Allahdan başqa məbud yoxdur;

2) Mühəmməd (s) Allahın elçisidir;

3) Əli (ə) Allahın dostudur;

4) Əlimühəmməd Bəqiyyətüllahdır;

5) Filankəs Bəqiyyətüllahın sirridir (yəni Əlimühəmmədin yaxın adamıdır).

Çox zaman ixtisar məqsədilə 2-ci və 3-cü cümlələri demir, yalnız "La ilahə illəllah, Babün bəqiyyətüllah və fülanün sirrüh" (Allahdan başqa məbud yoxdur, Bab Bəqiyyətüllahdır və filankəs onun sirridir) deməklə kifayətlənirdilər. Babın əqidəsincə təbiətdəki hər şey pakdır.

Şeyxilər kimi babilər də ruhun bir bədəndər digərinə keçməsinə (tənasüx əqidəsinə) inanırdılar. Öz rəhbər və alimlərini Allaha məxsus sifətlərlə adlandırır, bir çoxlarına müqəddəs İslam şəxsiyətlərinin adını verirdilər. Məsələn, mazandaranlı Hacı Mühəmmədəliyə "Əkbər", Mir Əbdülkərim adlı başqa birisinə isə VIII imamın adını (Riza) verməklə, birincidə Allaha məxsus sifətin təcəssümünü, ikincidə isə VIII imamın özünü görürdülər.

Babilərin əqidəsincə, bu cür müqəddəs şəxslər öldükdən 40 gün sonra onların ruhu yeni bir şəkildə bu dünyaya qayıdır. Babilər tərəfindən Quranın avəzedicisi kimi qəbul edilən və Babın qələminin məhsulu olan "Bəyan" kitabında (əlyazma halında bu kitab 1120 səhifədən ibarət narın xətlə yazılmış 70 dəftəri əhatə edir) tənasüx (ruhun bir bədəndən digərinə keçməsi) haqqında çoxlu qeydlər vardır.

Babilərin qadın hüququ məsələsinə baxışları da öz qəribəliyi ilə seçilir. Babi dinində qadın da kişi kimi talaq hüququna malik idi; ərli qadına təbərra (özünü ərindən azad etmək) hüququ verilirdi. Qadın ərindən təbərra etdikdən sonra istədiyi kişiyə ərə gedə bilərdi.

Qadınların hicabsız gəzmələrinə icazə verilirdi. Kişinin ikidən çox qadınla evlənməsi qadağan idi. Qadına talaq verdikdən sonra kişi 19 dəfə onun yanına qayıda bilərdi. Babilər orucu 30 gündən 19 günə kimi qısaltmışdılar. Ümumiyyətlə, 19 ədədi babilər tərəfindən müqəddəs sayılırdı.

Şeyxilərin əsaslandıqları vəhdəti-vücud fəlsəfəsindən ilhamlanan babilər "vücud" kəlməsini Allahın əsas atributu hesab edirdilər. "Vücud" kəlməsini təşkil edən hərflərin əbcəd hesabı ilə cəmi 19-a bərabərdir. Babilər savab heca6 etdikləri əməlləri 19 dəfə təkrar edirdilər.

Onlar ili 19 aya, ayi 19 günə bölərək, özlərinə məxsus təqvim duzəltmişdilər. Bu təqvimin aylarının adı belədir: bəha, cəlal, cəmal, əzəmət, nur, rəhmət, kəlimat, əsma, kəmal, izzət, məşiyyət, elm, qüdvə, qövl, məsail, şərəf, sultan, mülk və səlat. İlin sonuna daha 5 gün əlavə edir və həmin günlərdə bayram keçirirdilər. Babi şəriətində günah etmiş şəxsin cəriməsi 19 misqal qızıldır.

Hər kəs öz varisi üçün üzərində Allahın adları həkk olunmuş 19 üzük irs qoymalıdır. Müqəddəs "Bəyan" kitabından 19 ayədən az oxumaq olmaz. Babilərin fikrincə ev əşyalarını hər 19 ildə təzələmək lazımdır. Babilər xümsün yerinə süls təyin etmişdilər. Yəni mənfəətin beşdən-birini deyil, üçdən-bir hissəsini vergi kimi verirdilər. Onlar namaz qılarkən bir möhür əvəzinə üç möhürdən istifadə edirdilər.

Nisbətən yastı möhürü alnın, bir qədər hündür olan iki möhürü isə yanaqların altına qoyur, bu üç möhürsüz səcdəni batil hecab edirdilər. Babilər bir-biri ilə göruşərkən salam verən şəxs "Allahü əkbər" (Allah ən böyükdür) deyir, əks tərəf salama "Allahü əzəm" (Allah ən əzəmətlidir) deyə cavab verirdi. Adi hallarda isə bir-birinə "mərhəbən bik" (Sənə mərhəba olsun) deməklə salamlaşırdılar.

Babi olmayanlarla bu cür salamlaşmaq haram sayılırdı. Babilər ağ rəngli əqiq qaşı olan üzük taxır, üzüyün qaşında Quran kəlmələrindən əlavə, öz imamlarının rəqəm və işarələrlə ifadə olunmuş adlarını da qeyd edirdilər. Babilik əqidəsini qəbul etmiş ilk 18 nəfər "hürufi-həyy" (diri hərflər) adlandırılırdı.

Bunların birincisi - Seyid Əlimühəmmədi şeyxilərin yeni başçısı kimi təqdim etmiş Molla Hüseyn Buşruyi idi. Hürufi-həyyin biri qadın idi (babi üsyanının lideri Qürrətül-eyn Tahirə). Təqribən 1848-ci ildə İslamla əlaqəni birdəfəlik kəsmək üçün Bab fitrət adlı yeni təlimi elan etdi.

Bu təlimə görə, dünyanın hər yerində babilərin hakimiyyəti bərqərar olana və Bab tərəfindən yeni təlimat (risalə) təqdim edilənə kimi bütün babilər dini vəzifələri (mükəlləfiyyətləri) icra etməkdən azad olunurdular. Bu təlimi şüar edən babilər dini vəzifələrin icrasını boşladılar; onlar daha namaz qılmır, oruc tutmur, çaxır içir, zina edir, heç nəyi murdar saymır, haram bilmirdilər.

Bu da qeyd edilməlidir ki, tarixi mənbələrdəki məlumatlara əsasən, babilik yalnız dini çərəyan olmamışdır. O zamankı İran ərazisinda dövlət əleyhinə kütləvi iğtişaşlar törədilməsində babilikdən fəal istifadə edilmişdir.