Gini indeksi nədir?

Tarix: 23 Avqust 2020 23:40

Gini indeksi və ya Gini əmsalı 1912-ci ildə İtalyan statistikaçısı Corrado Gini tərəfindən hazırlanan statistik bir ölçü vahididir. Çox vaxt iqtisadi bərabərsizliyin, gəlir bölgüsünün və ya bəzən əhali arasında sərvət bölgüsünün ölçülməsi kimi istifadə olunur. Əmsal 0 (və ya 0%) ilə 1 (və ya 100%) arasında dəyişir ki, 0 mükəmməl bərabərliyi, 1 isə mükəmməl bərabərsizliyi təmsil edir. 1-dən yuxarı dəyərlər mənfi gəlir və ya var-dövlət hesabına mümkündür. Hər bir rezidentində eyni gəliri olan ölkədə Gini əmsalı 0-a bərabərdir. Bir rezidentin bütün gəlirlərini qazandığı bir ölkədə, qalan hissə heç bir şey qazana bilmədiyi halda Gini əmsalı 1 olur.

Varlı və kasıb ölkələrdə tətbiqi

Eyni analizi sərvət paylamasına da tətbiq etmək olar ("sərvət Gini əmsalı"), ancaq sərvəti ölçmək gəlirdən daha çətindir, Gini əmsalları ümumiyyətlə gəlirə aiddir. Sərvətin Gini əmsalları (Wealth Gini coefficients) gəlir əldə edənlərə nisbətən daha yüksəkdir. Gini əmsalı bir ölkə və ya bölgə daxilində gəlir və ya sərvət bölgüsünü təhlil etmək üçün vacib bir vasitədir, ancaq yanlışlıqla gəlirin və ya sərvətin mütləq ölçü vahidi kimi qəbul edilməməlidir. Gəlirləri hər birində eyni şəkildə bölüşdürüldükdə, yüksək gəlirli bir ölkə ilə aşağı gəlirli bir ölkədə eyni Gini əmsalı ola bilər: OECD'nin (Organisation for Economic Co-operation and Development) verdiyi məlumata görə, Türkiyə və ABŞ-ın hər ikisinin də 2016-cı ildə 0.39-0.40 ətrafında gəlir Gini əmsalı var idi. Halbuki Türkiyənin adambaşına düşən ÜDM-si ABŞ-ın yarısından az idi.

Dünyanın ən kasıb ölkələrinin bəzilərində (Mərkəzi Afrika Respublikası) dünyanın ən yüksək Gini əmsalı (61,3), ən varlılarında isə (Danimarka) ən aşağı (28,8) göstəricilər müşahidə edilir. Yenə də gəlir bərabərsizliyi ilə adambaşına düşən ÜDM arasındakı əlaqə mükəmməl bir mənfi nisbət deyil və zaman keçdikcə bu əlaqə dəyişmişdir. Utrecht Universitetindən Michail Moatsos və Tuebingen Universitetindən Joery Baten 1820-dən 1929-a qədər bərabərsizliyin bir qədər yüksəldiyini, sonra adambaşına ÜDM artdıqca kəsildiyini göstərdi. 1950-1970-ci illərdə adambaşına düşən ÜDM müəyyən bir həddən yuxarı qalxdıqca bərabərsizlik aşağı düşməyə başladı. 1980-2000-ci illər arasında isə bərabərsizlik adambaşına düşən ÜDM-nin ardınca kəskin şəkildə geri çəkildi.

İndeksin çatışmazlıqları

İqtisadi bərabərsizliyi təhlil etmək üçün faydalı olsa da, Gini əmsalı bəzi çatışmazlıqlara malikdir. Metrikin dəqiqliyi etibarlı ÜDM və gəlir məlumatlarına bağlıdır. Kölgə iqtisadiyyatı və qeyri-rəsmi iqtisadi fəaliyyət isə hər ölkədə mövcuddur. Qeyri-rəsmi iqtisadi fəaliyyət inkişaf etməkdə olan ölkələrdə həqiqi iqtisadi istehsalın daha çox hissəsini və gəlirlərin ölkələr daxilində bölüşdürülməsinin ən aşağı hissəsini təmsil etməyə meyllidir. Hər iki halda, bu, ölçülmüş gəlirlərin Gini indeksinin həqiqi gəlir bərabərsizliyini üstələməsi deməkdir.

Digər bir çatışmazlıq, çox fərqli gəlir bölgüsünün eyni Gini əmsalları ilə nəticələnə bilməsidir. Gini ikiölçülü bir sahəni (Lorenz əyrisi ilə bərabərlik xətti arasındakı boşluq) vahid bir ədədə ayırmağa çalışdığı üçün bərabərsizliyin "forması" haqqında məlumatları gizlədir.

Milli.Az