Zumbi - zəncilərin qəhrəmanı, avropalıların dəhşət kabusu

Tarix: 21 Noyabr 2021 22:22

Dəhşət filmlərindən bizə yaxşı olan zombilər - ölülər aləmindən qayıtmış qorxulu varlıqlardır.
Onlar asanlıqla xarici qüvvə tərəfindən idarə olunurlar. Zombi sanki proqramlaşdırılmış robotdur, ona verilmiş tapşırığı qeyri-ixtiyari olaraq yerinə yetirir. O, məqsədə çatmaq üçün heç düşünmədən özünü məhv etməyə qadirdir, silahlı adamın üzərinə hücum edər, alovun içinə atılar. Zombinin qarşısını heç nə ala bilməz, yalnız xüsusi üsulla onu məhv etmək mümkündür.

Sonxeber.net islam.az-a istinadən bildirir ki, "Zombi" sözünün mənası barədə fikirlər müxtəlifdir. Lakin yekdil fikir budur ki, bu söz Afrika mənşəlidir. Orta əsrlərdə Afrikadan gətirilmiş qullar vasitəsilə bu söz Avropalılara məlum oldu. Fərqli nəzəriyyələrə görə, yerli Afrika qəbilələrinin dilində "zombi" - kiçik tanrı, ölünün canı, ruh mənalarını verir, bunu aborigen tayfaların inancındakı nəhəng mənfi ilan obrazı ilə də bağlayırlar; bu ilan Günəşin, işığın və xoşbəxtliyin düşmənidir.
Tam sübuta yetməmiş bir nəzəriyyəyə görə isə, "zombi" sözü XVII əsrdə yaşamış real şəxsin adı ilə bağlıdır.
XVI əsrdən başlayaraq Qərb dünyası Afrikanın yerli əhalisini öz müstəmləkə siyasətinin qurbanına çevirdi. Bir neçə Avropa dövlətinin qatıldığı müstəmləkəçilik siyasətində Portuqaliya xüsusi fəallıq göstərirdi. Portuqaliyalılar Afrika qəbilərinə mütəmadi hücumlar edir, zənciləri ələ keçirib, qul kimi Amerikaya aparırdılar. Cənubi Amerikanın əkin torpaqlarında (plantasiyalarda) havayı qul əməyi avropalıların əsas gəlir mənbəyi idi. İslama və yerli qəbilə dinlərinə mənsub olan on minlərlə zənci öz vətənindən didərgin düşüb, bir qarın yemək naminə səhərdən axşama kimi durmadan işləməyə məcbur idi. Bəzən qullar öz ağalarından qaçıb, keçilməz cəngəlliklərə pənah aparırdılar. XVII əsrin əvvəllərində artıq yüzlərlə qul Braziliyanın içərilərinə doğru çəkilib, orada öz icmasını yaratmışdı.

Müstəmləkəçilər onların məskunlaşdığı yeri Palmaris (palma ağacları olan yer) adlandırırdılar.
Palmarisdəki icma İslam qanunlarına tabe idi. Bəzi məlumatlara görə, buranın sakinləri arasında Quran hafizi olan şeyxlər də vardı. Doğulan azad zəncilərə dini hökmlər, Quran dərsləri keçilirdi. Palmarisin sakinləri özlərini azad insan adlandırırdılar. Onlar vaxtaşırı plantasiyalara basqınlar edir, qulları özləri ilə aparırdılar. Palmarisə getmək zənci qulların ən böyük arzusuna çevrilmişdi. Onlar öz ağalarından qaçıb, həmvətənlərinə qoşulurdular.

Palmarisə pənah gətirmiş zəncilərdən biri də bu məqalənin qəhrəmanı Zumbinin atası idi.
O, müsəlman dininə mənsub güclü döyüşçü idi, vətəni Anqoladan gətirilmişdi. Zumbi təqribən 1655-ci ildə Palmarisdə doğuldu. Bir dəfə o, atası ilə birgə ova gedərkən, portuqaliyalıların silahlı dəstəsinin hücumuna məruz qaldılar. Zumbinin atası mərdliklə döyüşüb həlak oldu. Balaca oğlanı isə portuqaliyalılar özləri ilə apardılar. Zumbini xristian kilsəsinə təhvil verdilər. Burada onu məcburi olaraq xaç suyuna salıb, adını dəyişdirdilər. Zumbi Fransisk adlanmağa başladı.

Gözlərinin qarşısından atasının ölüm səhnəsi çəkilməyən Zumbi intiqam yanğısı ilə yaşayırdı. O, şübhə doğurmamaq üçün verilən tapşırıqları səylə yerinə yetirirdi. Zumbi anlayırdı ki, düşmənlə uğurlu mübarizə aparmaq üçün savadlı və güclü olmaq lazımdır. Buna görə də elmi bilikləri həvəslə öyrənir, xarici dilləri mənimsəyirdi. Nəhayət, 15 yaşında ikən o, qaçıb Palmarisə gəldi.

Zumbi tezliklə həmvətənləri arasında məşhurlaşdı və icmanın nüfuzlu şəxslərindən biri oldu.
Bunun səbəblərindən biri də onun şahzadə nəslindən olması idi. Zumbinin dayısı Konqo şahzadəsi Akvaltunenin oğlu Qanqa Zumba idi. Böyük ehtimalla Zumbinin anası Sabina da şahzadə idi. Bu ailə portuqaliyalılarla Anqola qəbilələri arasında baş vermiş böyük döyüşdə əsir düşmüşdü. Beş min nəfərdən artıq anqolalının ölümü ilə nəticələnmiş həmin döyüşdə bu yerlərin kralı, övladları və yüzlərlə zadəgan ələ keçirildi, qul kimi Cənubi Amerikaya göndərildi. Az sonra Sabina və Qanqa əsirlikdən qaçaraq, Palmarisə gəldilər. Qanqa Palmarisdəki qaşqın qullar icmasının kralı oldu.

Zumbi təqribən 1670-ci ildə icmaya qoşulduqdan sonra krallığın hərbi qüvvələrinə başçılıq ona həvalə edildi. O, fiziki baxımdan güclü və dözümlü idi, döyüş taktikasını yaxşı bilirdi, portuqaliyalıların yanında yaşadığı müddət boyunca onların döyüş qaydalarını və silahlarını mükəmməl öyrənmişdi. Palmarisdəki müsəlman qulların icması xeyli inkişaf etmişdi. Onlar əsasən əkinçilik, maldarlıq, dulusçuluq, parça emalı ilə məşğul idilər, çaylardan balıq tuturdular.

Zəncilər Braziliyanın yerli hindu tayfaları ilə xoş münasibət yaratmışdılar, onların arasında ticarət əlaqələri möhkəmlənirdi.
Palmaris sakinləri plantasiyalara tez-tez basqın edir və özləri ilə çoxlu qul gətirirdilər. Hərbi xidmətdən boyun qaçıran portuqaliyalı fərarilər də onlara qoşulurdular. Palmarisdə silah da istehsal edilirdi. Qullar silahdan istifadə etmək qaydalarını öyrənir və basqınlar zamanı həyata tətbiq edirdilər. Keçilməz cəngəlliklər avropalıların yolunu kəsir və qulları ələ keçirməyə imkan vermirdi.

(İkinci hissə)

1678-ci ildə Portuqaliya müstəmləkəsinin qubernatoru Palmarisə sülh təklifi etdi.
Avropalılar qaçqın qulların qəfil basqınlarından cana doymuşdular və sülh müqaviləsi imzalamaqla güc toplamaq üçün vaxt qazanmaq istəyirdilər. Qubernator Palmarisdəki bütün qullara azadlıq veriləcəyini vəd etdi. Münbit torpaqların da bir hissəsi zəncilərə bağışlanacaqdı. Əvəzində onlar silahı yerə qoymalı və portuqaliyalılara hücum etməməli idilər. Palmarisin kralı Qanqa Zumba bu təkliflə razılaşdı. Lakin gənc Zumbi sülh təklifi ilə barışmaq istəmirdi. O, portuqaliyalıların hiyləgər hərəkətlərinin çox şahidi olmuşdu. Zumbi anlayırdı ki, müstəmləkəçilər vaxt udmaq üçün taktiki addım atırlar. O, plantasiyalarda işgəncə altında tər tökən həmvətənlərini də unutmamışdı. Zumbi işğalçılarla sülh bağlamağı əsirlikdə olan zəncilərə xəyanət etmək kimi dəyərləndirirdi. Həmvətənləri qul vəziyyətində qaldıqları halda o, azad gəzə bilməzdi.

Zumbi sülh təklifinə etirazını bildirdi. Nəticədə, onunla dayısı kral Qanqa arasında qarşıdurma yarandı. Zumbi hərbi qüvvəyə başçılıq edirdi, döyüşçülər ona tabe idilər. O, öz sübutları ilə Palmaris sakinlərini inandıra bildi. Əksəriyyət krala qarşı çıxdı. Qanqa Zumba öz əhatəsindəki şəxslərin biri tərəfindən zəhərlənib dünyasını dəyişdi.

Digər məlumata görə, o, etirazçıları cəzalandırmaq istədikdə Zumbi tərəfindən öldürülmüşdü.
Palmaris icmasının kral taxtı indi Zumbiyə məxsus idi. O, qan qohumluğu xətti ilə krallığa hüququ çatan yeganə varis sayılırdı, üstəlik, ondakı liderlik keyfiyyətləri də öz sözünü deyirdi. Zumbi kral nəslindən olan Dandara adlı cəsur qadınla evləndi.

Zumbi Palmarisin kralı olduqdan sonra icma sürətlə inkişaf etməyə başladı. Artıq Palmaris icmasının sahəsi 27 min kvadrat kilometri keçirdi. Qaçqın qulların sayı isə 20 min nəfərdən artıq idi. Zumbinin başçılığı altında döyüşçülər portuqaliyalılara qarşı 58 uğurlu hərbi əməliyyat həyata keçirdilər.

Palmarisin azad qullar icmasının uğurları bilavasitə Zumbinin təşkilatçılıq və liderlik bacarığı ilə şərtlənirdi.
O, həmsöhbətlərini inandırmaq istedadına sahib idi. Zumbinin çıxışlarını dinləyən hər kəs ona valeh olur və onun rəhbərliyi altına keçirdi. Zumbi sanki öz həmsöhbətini sehirləyirdi. Elə bu xüsusiyyətinə görə avropalılar onu cadugər sayırdılar. Zombilər haqqında müasir təsəvvür də o zamandan formalaşdı. Palmaris sakinləri öz liderlərinin təsiri altında olan, onun bir sözü ilə canını əsirgəməyən, tərəddüd etmədən həyatını qurban verın zombilər kimi qəbul edilirdi.

Üstəlik, çox çevik və fiziki cəhətdən güclü olan zənci qullar döyüşdə heyrətamiz dözüm göstərirdilər.
Düşmən onları yaralasa da, zəncilər döyüşü davam etdirirdilər. Avropalıların arasında belə bir fikir formalaşmışdı ki, zənci qullar ölümsüz və ağrı duymayan varlıqlardır, onları məhv etmək mümkün deyil. Göründüyü kimi, bu da müasir zombi obrazının bir xüsusiyyətidir.

Zumbi Cənubi Amerikanın afro-amerika mənşəli sakinlərinin sevimli idman və döyüş növü olan kapoeyranın banisi sayılır. Onun təlimlərinə uyğun olaraq, zənci döyüşçülər ayaqlarına iti bıçaqlar bərkidir və əlbəyaxa döyüşdə bundan məharətlə istifadə edirdilər. Zəncilərin atletik hərəkətləri və zərbələri ağır silahlanmış Portuqaliya əsgərləri üçün gözlənilməz idi.

Zumbinin başçılığı altında qaçqın qullar portuqaliyalıları qarış-qarış Braziliya torpaqlarından sıxışdırıb çıxarırdılar. Müstəmləkə əsgərləri onlarla bacara bilmirdilər. Palmaris Zumbinin rəhbərliyi altında 15 il idi ki, Avropa işğalçılarına göz verib-işıq vermirdi.

Zəncilər coğrafi şəraitə yaxşı bələd idilər, Cənubi Amerikanın iqlimi Afrika mühitinə oxşar idi.
Buna görə də qaçqın qullar Amerika cəngəlliklərində özlərini çox rahat hiss edirdilər. Qubernator dövlətdən yardım istədi. Ətrafdakı müstəmləkə əraziləri onlara hərbi qüvvə ilə dəstək oldu. Bu dəfə Portuqaliya qüvvələrinə zənciləri təqib etməkdə mahir olan sərkərdə Velyo başçılıq edirdi. O, özü ilə çoxlu hərbi top gətirmişdi. Artilleriya ilə silahlanmış qoşun zənciləri amansızcasına qırmağa başladı. Döyüşlərin birində Zumbi ayağından yaralandı. Zəncilərin hərbi qüvvələri dəstələrə parçalandı.

Artıq onlarla mübarizə aparmaq portuqaliyalılar üçün asan idi. Zumbi təslim olmaq fikrində deyildi. Tezliklə o, yenidən iki min nəfərdən artıq döyüşçünü öz ətrafında birləşdirdi. Gizləndikləri yerdən qəfil hücuma keçən zənciləri ələ keçirmək mümkün olmurdu. Portuqaliyalılar Zumbinin başı üçün külli miqdarda mükafat təyin etmişdilər. Velyo açıq döyüşdə Zumbini məğlub edə bilməyəcəyini anlamışdı. Yeganə çıxış yolu onu xəyanətlə ələ keçirmək idi. Palmarisin sayılıb-seçilən igidlərindən biri portuqaliyalılara əsir düşmüşdü. Velyo onu dilə tutaraq Zumbinin yerini göstərməsini tələb etdi. Əsir döyüşçü bundan imtina etdi. Bu dəfə Velyo onu azadlıq təklifi ilə şirnikləndirdi, dedi ki, əgər Zumbinin yerini desə, ona azadlıq verəcək. Zavallı əsir Portuqaliya əsgərlərini Zumbinin sığınacağına gətirdi və özü onunla görüşə getdi. Xəyanəti gözləməyən Zumbi öz silahdaşı ilə qucaqlaşanda qəfil bıçaq zərbəsi aldı.

Beləliklə, 1695-ci ildə müsəlman zənci qulların azadlıq mübarizəsinə 15 il başçılıq etmiş Zumbi 40 yaşında dünyasını dəyişdi. Portuqaliyalılar "ölümsüz" Zumbinin həyatda olmadığına qəti əmin olmaq üçün onun cansız bədənini tikə-tikə etdilər. Zumbinin əzalarını doğradılar, başını bədənindən ayırıb, əyalətin paytaxtına gətirdilər və hamıya görk olsun deyə, mərkəzi meydanda nümayişə qoydular. Sonrakı bir neçə il ərzində Palmarisə qarşı hücumlar davam etdi.

Zəncilərin məskunlaşdığı kəndlər yerlə-yeksan olundu, insanların bir qismini döyüşlərdə öldürüb, qalanlarını əsir tutdular.
Zavallı əsirlər yenidən plantasiyalara qaytarıldı, bu dəfə onları daha amansız şəraitdə istismar etməyə başladılar.
Zumbi öldürülsə də, nə silahdaşları, nə də düşmənləri onu unutmadılar. O, azadlıqsevər zəncilər üçün qəhrəmana çevrildi. Zumbi əsirlikdə olan qulların qəlbində azadlıq qığılcımı qoparmağı bacarmışdı. Ondan ilham alır, onun xatirəsini ürəklərdə yaşadırdılar. Avropanın müstəmləkəçiləri isə Zumbini qorxu nağıllarının dəhşətli qəhrəmanı etdilər.

Zumbinin öldürüldüyü gün - 20 noyabr Braziliyada zəncilərin milli özünüdərketmə günü (Dia Nacional da Consciencia Negra) kimi qeyd edilir və rəsmi tətil sayılır. 1997-ci ildə Braziliya hökumətinin qərarı ilə Palmarisli Zumbi milli qəhrəman elan olundu. Braziliyanın Makeo şəhərindəki beynəlxalq aeroport onun adını daşıyır.