Azərbaycanın rəqəmsal qalası: DT və XİB Dövlət Komissiyası yeni kiberdövrün qapılarını açır

Tarix: 22 Iyul 2025 12:15

Azərbaycanda Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) ilə Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti (XRİTDX) nəzdində birgə komissiyanın yaradılması ölkənin milli kibertəhlükəsizlik arxitekturasında tamamilə yeni mərhələnin başlanğıcıdır. Prezidentin 17 aprel 2021-ci il tarixli 1315 nömrəli sərəncamı ilə hüquqi əsas qazanmış bu təşəbbüs təkcə kritik informasiya infrastrukturlarının (Kİİ) milli təhlükəsizlikdəki yerini rəsmən tanımaq deyil, həm də kiberrisklərin idarəsində sistemli yanaşmanın institusional səviyyədə tətbiqinə yol açdı.

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

1315 saylı sərəncam, faktiki olaraq, kibertəhlükəsizlik sahəsində DTX-ya konkret səlahiyyət və funksiyaları həvalə edən açar sənəddir. Sənədə əsasən, ölkənin Kİİ obyektlərinin təhlükəsizliyinə nəzarət etmək məhz DTX-nın səlahiyyətinə daxildir. Lakin bu sahədə - xüsusilə dövlət qurumlarına və dövlətə məxsus hüquqi şəxslərə gəlincə - DTX fəaliyyətini XRİTDX ilə koordinasiyalı şəkildə həyata keçirir. XRİTDX isə informasiya təhlükəsizliyi və qorunan rabitə sahəsində texniki imkanları, yüksək ixtisaslı kadr ehtiyatı və institusional təcrübəsi ilə seçilən ixtisaslaşmış qurumdur.

Birgə komissiyanın yaradılması bu hüquqi bazanın məntiqi davamı kimi ortaya çıxdı. Bu struktur, iki qurum arasında koordinasiyanı hüquqi çərçivəyə salmaqla, informasiya təhlükəsizliyi qaydalarının icrasına dair planlı və qəfil yoxlamaların aparılması səlahiyyəti ilə təmin olunub.

Son illər DTX klassik kəşfiyyat və diversiya xarakterli təhdidlərə çevik reaksiya verə bilən strukturdan çıxaraq, müasir hibrid təhlükələrə, xüsusən də kiberməkanda baş verən yeni təhdidlərə qarşı effektiv müdafiə qabiliyyəti olan instituta çevrilib. Burada söhbət kibercasusluğa qarşı mübarizədən, Kİİ obyektlərinə qarşı zərərverici fəaliyyətin qarşısının alınmasından, rəqəmsal kanallar vasitəsilə aparılan pozucu informasiya kampaniyalarının neytrallaşdırılmasından və İT mühitindəki boşluqlardan istifadə edərək sabotaj həyata keçirən aktorlarla mübarizədən gedir.

XRİTDX isə öz növbəsində, kriptoqorunma, rəqəmsal mühitin monitorinqi, insidentlərə reaksiya və rəqəmsal sistemlərin dayanıqlığının təmin olunması sahəsində ixtisaslaşmış texnoloji bilik mərkəzidir. Onun mütəxəssisləri təkcə texniki sahədə deyil, müxtəlif dövlət qurumları və təşkilatlarla kompleks işləmək bacarığına da malikdirlər ki, bu da Kİİ obyektlərinin auditində həlledici rol oynayır.

Komissiyanın yaradılmasında məqsəd, hansısa növbəti bürokratik mexanizm qurmaq deyil, əksinə, strateji səviyyədə kiberrisklərin mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemini formalaşdırmaqdır. Çünki Kİİ təkcə server otaqları və məlumat ötürmə xətləri deyil. Bu, eyni zamanda, enerji sistemləri, su təchizatı, nəqliyyat, telekommunikasiya və dövlətin rəqəmsal xidmətləridir - yəni bir sözlə, cəmiyyətin və dövlətin gündəlik həyatının təməl sütunlarıdır.

Komissiyanın əsas funksiyalarına daxildir:
- Kİİ-nin qorunma səviyyəsinin sistemli auditi;
- Mövcud boşluq və pozuntuların aşkarlanması və sənədləşdirilməsi;
- Təcili texniki, təşkilati və hüquqi tədbirlərin görülməsi üçün təşəbbüs göstərilməsi;
- Kİİ subyektlərinin gördüyü tədbirlərin effektivliyinin qiymətləndirilməsi;
- Ölkə rəhbərliyi üçün mütəmadi hesabatların hazırlanması.

Beləliklə, komissiya nəzarət orqanı olmaqdan çıxaraq, rəqəmsal təhlükəsizlik sahəsində strateji idarəetmə alətinə çevrilir.

Birgə komissiyanın yaradılması Azərbaycanın rəqəmsal suverenliyini möhkəmləndirən vacib institusional addımdır. Xüsusən də xaricdən artan təzyiqlər fonunda - istər haker hücumları, istərsə də kənar texnoloji standartların, platformaların və sistem arxitekturalarının zorla qəbul etdirilməsi şəklində - bu təşəbbüs strateji əhəmiyyət daşıyır.

Kİİ obyektlərinə dair tələblərin sistemli şəkildə yoxlanması və standartlaşdırılması imkan verir ki:
- ölkənin xarici texnoloji həllərdən asılılığı minimuma endirilsin;
- daxili rəqəmsal axınlara nəzarət gücləndirilsin;
- yerli proqram təminatı və platformaların inkişafı sürətlənsin;
- qlobal sistemlərdən kənarlaşdırılma, texnoloji blokada və ya kiberhücumlar zamanı dayanıqlı və çevik infrastruktur təmin olunsun.

Bu yanaşma siyasi baxımdan Azərbaycanın "rəqəmsal immunitet" konsepsiyasına əsaslandığını göstərir. Belə bir yanaşma ölkəni informasiya sahəsində baş verə biləcək böhranın siyasi və iqtisadi güzəştlərə çevrilməsi riskindən sığortalayır.

Dünyanın qabaqcıl dövlətləri bu sahədə çoxdan institusional modellər formalaşdırıblar:
- ABŞ-da Kibertəhlükəsizlik və İnfrastruktur Təhlükəsizliyi Agentliyi (CISA) Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyi (DHS) nəzdində fəaliyyət göstərir və NSA, FBI ilə sıx əməkdaşlıq edir. Agentlik həm də Kİİ-nin müdafiəsini koordinasiya edir, auditlər aparır və məcburi direktivlər verir.
- İsraildə Milli Kibertəhlükəsizlik İdarəsi hərbi kəşfiyyat və ŞABAK-la sıx koordinasiyada çalışır. Hədəf - təkcə dövlət deyil, həm də özəl sektorun Kİİ infrastrukturunun qorunmasıdır.
- Fransada ANSSI (Milli İnformasiya Sistemlərinin Təhlükəsizliyi Agentliyi) birbaşa baş nazirə tabedir və Kİİ obyektlərinə təhdid aşkarlandıqda onların fəaliyyətinə müdaxilə etmək səlahiyyətinə malikdir.
- Sinqapurda Kibertəhlükəsizlik Agentliyi (CSA) mərkəzləşdirilmiş bir struktur olaraq fəaliyyət göstərir, özəl sektor və infrastruktur operatorları ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Bu kontekstdə, Azərbaycanın atdığı addım tamamilə düşünülmüş, dünyada özünü doğrultmuş təcrübələrə əsaslanan, lakin milli reallıqlara uyğunlaşdırılmış müasir modeldir.

DTX və XRİTDX nəzdində yaradılan komissiya sadəcə formal qurum deyil - bu, XXI əsrdə milli təhlükəsizlik sisteminin strateji sinir düyünüdür. Bu addım Azərbaycanın rəqəmsal idarəetmədə yeni mərhələyə keçdiyini göstərir: proaktivlik, analitika və texniki qurumlarla xüsusi xidmətlərin sinerjisi əsasında formalaşan yeni format.

Regionda geosiyasi gərginliyin artdığı, qonşu bölgələrdə siyasi qeyri-sabitliyin davam etdiyi, hibrid aktorların fəallaşdığı və rəqəmsal infrastruktura olan asılılığın hər keçən gün böyüdüyü bir vaxtda belə bir komissiyanın yaradılması artıq seçim deyil - həyati zərurətdir. Azərbaycan bu addım sayəsində kiberrisklərə yalnız cavab verməklə kifayətlənmir, həm də davamlı, suveren və tam idarəolunan rəqəmsal düzənin əsasını qoyur.

Bu təkcə təhlükəsizlik sahəsinə yatırılan sərmayə deyil. Bu, həm də siyasi bəyanatdır. Və bu bəyanat çox aydındır: Azərbaycan öz şəbəkələrinin pozulmasına, dövlət sistemlərinin destabilizasiyasına və yad qaydaların qəbul etdirilməsinə icazə verməyəcək. Rəqəmsal müdafiə artıq milli suverenliyin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilib.