Qan, ölüm və faciədən kim uddu? - ARAŞDIRMA

Tarix: 10 Oktyabr 2023 09:51

HƏMAS-ın başladığı müharibə uzun, inadkar və qəddar olacaq. Üstəlik, İsrailin Qəzza zolağına nəzarət edən qruplaşmanı məğlub etməklə kifayətlənməyəcəyi indidən göz qabağındadır. Müharibənin necə, hansı formalarda və nə qədər davam edəcəyini indi yalnız təxmin etmək olar, lakin aydındır ki, İsrailin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün siyasidən tutmuş ən texniki mexanizmlərə qədər bütün əvvəlki mexanizmlər işləməyib.

Müharibə getdikcə, vəziyyətin ən gözlənilməz dəyişiklikləri olacaq. Dünya böyük qeyri-müəyyənlik vəziyyətinə daxil olub. İndiki mərhələdə yalnız bundan kimə sərfəli olduğunu ilkin təhlil etmək mümkündür.

Aydındır ki, uduzan HƏMAS, "İslami Cihad" və Qəzza zolağından olan daha kiçik fələstinli silahlı qruplar olacaq. İsrail onları hərfi mənada məhv etmək üçün hər şeyi edəcək. İsrailli şərhçilərdən birinin vəziyyəti düzgün təsvir etdiyi kimi: siz Mayk Taysonla tək qalaraq, onu məharətlə ayaqları arasından vursanız, nə olar?

Mayk əvvəlcə çox əziyyət çəkəcək. Amma sonra...

İsrail ciddi itkilər, o cümlədən reputasiya itkiləri verib və mübarizənin gedişində daha çox itkilər olacaq. Onsuz da faciəvi epizodları bol olan bu xalqın tarixinə düşəcək faciə baş verdi. Ənənəvi olaraq, İsrail indiki çətin sınaqdan daha güclü çıxmaq üçün hər şeyi edəcək, lakin bütün bu işlər hələ qabaqdadır və böyük mənəvi, iradi və intellektual xərclər tələb edəcək. Bir daha aydın olduğu kimi, İsrail dövləti məhkəmə islahatları ilə bağlı ixtilafda olduğu kimi zəif görünməyə belə dözə bilməz, çünki bu işarələr düşmənlər tərəfindən hücum siqnalı kimi oxunur. Fələstin yaraqlılarının aşkar etdiyi hərbi zəiflikləri demirəm.

Qısa müddətdə İranın qazancı göz qabağındadır, çünki o, İsraillə ərəb ölkələri və ilk növbədə Səudiyyə Ərəbistanı ilə münasibətlərin normallaşması prosesini dağıdıb və ya dondurub.

Eyni zamanda İsrailin özünün və regional düşmənlə - səudiyyəlilərlə barışıq siyasətinə lobbiçilik edən ABŞ-ın acizliyi nümayiş etdirildi.

Bu, o qədər aşkar qazancdır ki, Tehranın HƏMAS-ın intihar əməliyyatının sifarişçisi və bir çox cəhətdən təşkilatçısı olması versiyasının praktiki olaraq alternativi yoxdur. Başqa bir məsələ İranın bu birdəfəlik xoşbəxtlikdən sonra nə edəcəyidir. Axı, təsirə məruz qalan bütün tərəflər İranın öz proxy qruplarından istifadə etmək üçün həddindən artıq inkişaf etmiş imkanlarını mümkün qədər məhdudlaşdırmaq səylərinə diqqət yetirərək cavab verməyə çalışacaqlar.

Ola bilsin ki, HƏMAS əməliyyatı daha çox hərbi reyd kimi planlaşdırılıb. Bəli, nəticələr baxımından elədir, lakin ümumiyyətlə, bu, fələstinlilərin İsrail "işğalçıları" ilə davam edən mübarizəsinin hədsiz səviyyəyə çatmayan qarşılıqlı qurbanlarla artıq tanış olan çərçivəsinə uyğun gəlir. Bununla belə, mülki əhalinin, o cümlədən əcnəbilərin nümayişkaranə şəkildə kütləvi şəkildə edam edilməsi, mülki şəxslərin girov götürülməsi 7 oktyabr hadisələrini şoka salan terror aktı səviyyəsinə qaldırdı, bundan sonra cinayəti törədənlər və təşkilatçılarla əvvəlki münasibətə qayıtmaq sadəcə olaraq mümkün deyil.

Əgər HƏMAS-a münasibətdə bu açıq-aydın görünürsə, məntiqi olaraq İran üçün də belədir. 2001-ci ilin 11 sentyabr hadisələri dünyanı kökündən dəyişdirərək dağıdıcı nəticələrə səbəb olduğu kimi, 2023-cü il oktyabrın 7-də də kiçik miqyasda da olsa, Yaxın Şərqdə keyfiyyət dəyişikliklərinə səbəb olur.

İslam ölkələri üçün hazırkı gərginlik istər-istəməz daxildə anti-Qərb və anti-Amerika əhval-ruhiyyəsinin artması deməkdir, radikal siyasi qüvvələr yenidən başlarını qaldıracaqlar və onları sakitləşdirmək praqmatik düşüncəli hakimiyyət üçün əbədi başağrısıdır. Qərb və İsraillə əməkdaşlıq və dini psixoza sürüşməyin zərəri.

Çin çətin ki, bundan məmnun olsun, buna görə neftin qiymətinin artmasına səbəb olan əlavə amillər iqtisadi artım perspektivlərinə zərbə vurur və bu, artıq ciddi şəkildə dayanır. Respublikaçı senator Lindsey Graham artıq İsrailə Hizbullah tərəfindən hücum olarsa, İranın neft emalı infrastrukturunun bombalanmasını təklif edib. Nəinki İran nefti ilk növbədə Çinə satılır, dünya qiymətləri də bu cür hərəkətlərə reaksiya verəcək.

İqtisadiyyatı birtəhər tamamilə çökdürməmək üçün bütün ümidləri olan Rusiya yəqin ki, neftin bahalaşmasına sevinəcək. Bununla belə, Putin özünü çox qeyri-müəyyən vəziyyətdə tapır. Onun anti-Qərb, anti-Amerika, "anti-müstəmləkəçilik" ritorikası və İran, Suriya, "Taliban" və iranpərəst silahlı qruplarla nümayişkaranə dostluğu Rusiya Federasiyasını dünyanın gözündə terrorçuların təhrikçisinə çevirir. Hamı xatırlayır ki, gənc prezident Putin Dünya Ticarət Mərkəzinin qüllələrinə və Pentaqona hücumdan sonra kiçik Buşa zəng vuran və ona kömək təklif edən ilk dünya lideri idi. Netanyahuya nə oktyabrın 7-də, nə də iki gün sonra Kremldən zəng gəlməyib. Terror zamanı Rusiya vətəndaşlarının da öldüyü artıq məlum olsa da. "Tərəflərin zorakılıqdan çəkinməsi" ilə bağlı qeyri-müəyyən çağırışlardan başqa, Rusiya diplomatiyası heç nəyi sıxışdırmadı. Yox, o, vasitəçi və sülhməramlı rolunu oynaya bilmir, çünki onun sülhməramlı keyfiyyətləri həm Ukraynada, həm də Dağlıq Qarabağda sınanıb.

İsraildə baş verən hadisələrin dünyanı Ukrayna müharibəsindən yayındıracağı ilə bağlı mülahizələr yanlışdır. Bu barədə şərqşünas Arkadi Dubnov yazır: "ABŞ başda olmaqla Qərb Avropanın mərkəzindəki müharibədən çox yorulub, dəhşətli maliyyə yükü yaşayır, Ukraynaya Rusiyaya müqavimət göstərməyə kömək edir. Lakin Qərbdə bu cür yardımlar təkcə maddi xərclərlə hesablanmır, həm də demokratik və bəşəri dəyərlərin qorunması zərurətinə əsaslanan prinsiplərlə diktə olunur..."

Moskva hələ də HƏMAS-ın İsrail ərazisində törətdiyi və qurbanlarının sayı min nəfərə yaxınlaşan dəhşətli, mahiyyətcə yırtıcı terroru pisləməyib. Baxmayaraq ki, HƏMAS-ın yəhudi dövlətinə hücumu İslam dünyasının əsas ölkəsi - Səudiyyə Ərəbistanı tərəfindən pisləndi. İsrail terror qurbanlarının yaxınlarına, onların arasında keçmiş rusların da olduğu Moskvadan başsağlığı sözləri eşitməyib. Artıq iddia oluna bilər ki, Kremlin həm quldurları, həm də onların qurbanlarını dinc yaşamağa çağırması Rusiyanın Yaxın Şərqdəki təsirini və Fələstin-İsrail münaqişəsinin həllində vasitəçilik qabiliyyətini inanılmaz dərəcədə azaldır".

Amma "Financial Times" Yaxın Şərqdə vəziyyətin kəskin şəkildə gərginləşməsindən təbii ki, kimin xeyrinə olduğunu açıq şəkildə yazıb. Avropa və ABŞ-ın müdafiə sektoru şirkətləri kəskin bahalaşıb: İsveçin təyyarə istehsalçısı Saab-ın səhmləri Stokholm birjasında 8%, vertolyotlar istehsal edən İtalyan "Leonardo" Milanda, Almaniyanın tanklar istehsal edən  "Rheinmetall" Frankfurt birjasında 4,6% bahalaşıb. Britaniyanın ən böyük müdafiə şirkəti "BAE Systems"in London birjasında səhmləri 3,14% artıb. ABŞ-ın dörd ən böyük müdafiə şirkətinin - "Lockheed Martin", "RTX Corp" (əvvəllər "Raytheon Technologies"), "Northrop Grumman", "General Dynamics"in səhmləri 3%-dən 5%-ə qədər qiymət aralığında bahalaşıb. "Boeing" səhmləri də o qədər olmasa da, bahalaşıb.

Proses davam edir...