Yeni qərar avtomobilləri nə qədər bahalaşdıra bilər?

Tarix: 1 Aprel 2023 12:40

Xəbər verildiyi kimi, martın ayının 28-də Nazirlər Kabineti "İstismar olunan minik avtomobillərinin Azərbaycan Respublikasının gömrük ərazisinə gətirilməsinin məhdudlaşdırılması haqqında" Qərar qəbul edib. Bu Qərarla 30 gündən sonra zavod buraxılış tarixinə görə yaşı 10 ildən çox olan minik avtomobillərinin Azərbaycana gətirilməsi məhdudlaşdırılacaq. 

Sonxeber.net qafqazinfo-ya istinadən xəbər verir ki, Nazirlər Kabineti Qərarın əsas məqsədinin insanların həyat və sağlamlığının, ətraf mühitin qorunması, avtonəqliyyat vasitələrindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələrin miqdarının azaldılması və ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dəstək xarakteri daşıdığını bəyan edib. Vurğulanıb ki, sözügedən Qərar ekoloji təmiz olan hibrid və elektrik avtomobillərin ölkəyə gətirilməsini stimullaşdıracaq. Həmçinin yararsız avtomobillərin dövriyyədən çıxarılması ilə Azərbaycanın avtomobil parkı yenilənəcək, yol-nəqliyyat hadisələrinə səbəb olan hallar azalacaq.

Ancaq burada digər məqamlar da diqqətdən yayınmır. Hətta deyərdik ki, daha qabarıq gözə çarpır. Söhbət xüsusilə də məhdudlaşma tədbirinin tələb-təklifə təsirindən gedir.

Əvvəlcə ondan başlayaq ki, Azərbaycanda köhnə avtomobillərin ölkəyə idxalının qarşısının alınması ilə bağlı tədbirlər yeni deyil. Belə ki, hələ 2014-cü ilin aprel ayından "Avro-4" ekoloji standartına cavab verməyən avtomobillərin ölkəyə idxalı qadağan edilmişdi ("Azərbaycan Respublikasının ərazisində dövriyyəyə buraxılan (idxal və Azərbaycanda istehsal edilən) avtonəqliyyat vasitələrindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələrə dair tələblərin Avro-4 ekoloji normalarına uyğunlaşdırılması barədə" Nazirlər Kabinetinin 14 yanvar 2014-cü il tarixli 2 nömrəli Qərarı). Hazırda da qüvvədə olan bu Qərarla ölkəyə istehsal ili maksimum 2004-cü il olan avtomobil gətirmək mümkündür. Bu da ABŞ istehsalı olan avtomobillərə aiddir. Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdən 2005-ci ildən, Cənubi Koreyadan 2006-cı ildən, Türkiyədən 2009-cu ildən, Çin və Yaponiyadan 2011-ci ildən, Rusiyadan 2013-cü ildən başlayaraq istehsal edilmiş avtomobilləri ölkəyə gətirmək olar. Başqa sözlə, hələ 2014-cü ildə ölkəyə yaşı 10 il olan ən yaxşı halda ABŞ istehsalı avtomobil idxal etmək mümkün idi. Digər ölkələr üzrə isə bu yaş xeyli az olub.  

Ötən ildən isə ölkəyə idxal olunan minik avtomobillərinin istehsal tarixi 7 ildən artıq olduqda, aksiz vergisi hesablanmış məbləğə benzin mühərrikli minik avtomobillərinə 1,2, dizel mühərrikli minik avtomobillərinə isə 1,5 yüksəldici əmsal tətbiq edilməklə hesablanır. Başqa sözlə, ölkəyə istehsal ili 7 ildən çox olan benzin mühərrikli minik avtomobili gətirən 20 faiz, dizel mühərrikli gətirən isə 50 faiz daha çox aksiz vergisi ödəyir. Eyni zamanda, istehsal tarixi  3 ildən, mühərrikinin həcmi 3 min kubsantimetrdən çox olan minik avtomobilləri üçün aksiz vergisinin dərəcələri artırılıb.

Lakin bu məhdudlaşdırıcı tədbirlərin yerli avtomobil bazarına təsiri keçici olub. Belə ki, birinci halda "Avro-4"lə bağlı tədbir konkret illəri əhatə etdiyindən müddət keçdikcə əhəmiyyətini itirməyə başladı. İkinci halda isə dəyişiklik mühərrikinin həcmi 3 min kubsantimetrdən çox olan köhnə minik avtomobillərinin idxalının azalmasına səbəb olsa da 2 min kubsantimetrdən az olan olanların idxalının artmasını stimullaşdırıb. Məsələ burasındadır ki, mühərrikinin həcmi 2 min kubsantimetrdən az olan minik avtomobilləri üçün aksiz vergisinin məbləği 600 manatdır. Belə nəqliyyat vasitələrinin istehsal ili 7 ildən çox olduqda bu vergi benzin mühərrikli minik avtomobillər üzrə 720 manat, dizel olanlar üzrə isə 900 manatdır. Yəni, fərq elə də böyük deyil. Xüsusilə də Avropada dizel mühərrikli avtomobillərin istismarı ilə bağlı tətbiq edilən məhdudlaşdırıcı tədbirlərin fonunda qiyməti xeyli ucuzlaşan avtomobillər üçün isə bu fərq, ümumiyyətlə "gözə dəymir". 

Ancaq hər iki halda dəyişiklik ölkəyə avtomobil idxalının azalması ilə nəticələnib. Məsələn, 2014-cü ildə ölkəyə 63 368 avtomobil gətirilmişdi ki, bu da 2013-cü illə müqayisədə 39,3 faiz azdır. 2013-cü ildə 104 385 avtomobil gətirilmişdi. Ötən müddətdə ölkəyə illik avtomobil idxalı bu saya çata bilməyib. Həmçinin ötən il minik avtomobillər üçün aksiz vergisi ilə bağlı dəyişiklik fonunda onların idxalı əvvəlki illə müqayisədə 19,4 faiz azalıb.  

Bu dəfə isə vəziyyət tam fərqlidir. Söhbət ondan gedir ki, 10 il müddət qoyulub və bu müddətin təsiri ilə illər keçdikcə ölkəyə gətirilən avtomobillərin ili də yüksələcək. Düzdür, dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində avtomobil idxalı ilə bağlı daha ağır məhdudiyyətlər var. Lakin belə ölkələr, həmçinin avtomobil istehsalı sənayesinə malikdirlər.  

Ən əsası isə məhdudiyyət ili köhnə, ancaq ucuz olan minik avtomobilləri ilə bağlı təklifin azalmasına gətirib çıxaracaq. Bu da özü-özlüyündə qiymət artımını da aktuallaşdırır. Yəni, "ikinci əl" bazarda ancaq ölkədə istismar edilmiş köhnə avtomobilləri görmək olacaq. Digər tərəfdən ölkəyə gətiriləcək avtomobillərin yaşının az olması qiymətinin yüksək olacağı deməkdir. Bu isə alıcıları istər-istəməz bazardakı yaşı çox olsa da ucuz avtomobillərə üz tutmağa sövq edə bilər. nəticədə qiymət artımına gətirib çıxarmış olacaq. 

Ancaq köhnə avtomobillərin qiymətinin kəskin artacağı da real görünmür. Çünki köhnə avtomobillərlə istehsal ili nisbətən yeni olanlar arasında qiymət fərqinin azalması, ikinciləri alıcılar üçün daha çox cəlbedici edə bilər. Bu isə köhnə avtomobillərə marağı azaldan amil olmaqla kəskin qiymət artımını istisna edir.  

Nəqliyyat üzrə ekspert Eldəniz Cəfərov da hesab edir ki, sözügedən məhdudiyyət avtomobil bazarında ciddi qiymət artımına səbəb olmayacaq. O, "Qafqazinfo"ya Nazirlər Kabinetinin Qərarını şərh edərkən bildirib ki, təxminən yay mövsümündə "ikinci əl" avtomobil bazarında köhnə avtomobillərin qiyməti 2 faiz arta bilər. 

E. Cəfərov qeyd edib ki, son illər Gürcüstandan ölkəmizə istismar müddətini başa vurmuş, yararsız avtomobillər daşınırdı. Bu qərar bunun qarşısını qismən alacaq. O, həmçinin bu qənaətdədir ki, qərarın verilməsi digər yeni bir qərarın qəbul edilməsini şərtləndirir. Bu da Azərbaycanın "Avro-5" ekoloji standartına keçid ola bilər.

Məsələnin sahibkarlıq tərəfinə nəzər salanda isə məlum olur ki, istehsal ili 10 ildən çox olan minik avtomobillərinin idxalının məhdudlaşdırılması "birinci əl" avtomobil bazarına töhfə verəcək. Aksiz vergisindəki ötənilki dəyişikliyin bu bazardan "yan keçməsi", həmçinin elektrik mühərriki ilə işləyən avtomobillərin idxalı ilə yanaşı, satışının və mühərrikinin həcmi 2500 kubsantimetrdən çox olmayan hibrid avtomobillərin idxalı və satışının 3 il müddətinə əlavə dəyər vergisindən azad edilməsi ilə bərabər ölkəyə köhnə avtomobil idxalının məhdudlaşdırılması sektora yeni imkanlar yaradır.

Köhnə minik avtomobillərinin idxalı ilə məşğul olan sahibkarları isə bir müddət qeyri-müəyyənlik gözləyə bilər. Təbii ki, vəziyyət alıcıların dəyişikliyə verdikləri reaksiyadan asılı olacaq.

Rəsmi statistikaya görə, ölkədəki 1 milyon 400 min nəqliyyat vasitəsindən 1 milyon 300 mini minik avtomobilləridir ki, bunun da 80 faizini yaşı 10 ildən çox olanlar təşkil edir. Üstünlük avtomobil satışı elanları saytlarında da əksini tapır. Bu mənada yaşı 10 ildən çox olan minik avtomobillərin say və qiymət  baxımından avtomobil bazarında hələ bir müddət üstünlüyə malik olacaqlarını demək olar.