Qazaxıstan ''Orta Güc''ə dönür: məqsəd nədir?

Tarix: 21 Oktyabr 2024 12:51

Rusiyanın Kənd Təsərrüfatı Nəzarəti Agentliyinin (Rosselxoznadzor) Qazaxıstan kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalına qoyduğu son məhdudiyyətlər, ilk baxışda fitosanitar təhlükəsizlik məsələsi kimi görünsə də, əslində Moskva ilə Astana arasında daha dərin siyasi-iqtisadi oyunun bir hissəsidir.

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Dünyanın aparıcı gücləri qlobal alyanslar vasitəsilə öz təsirlərini möhkəmləndirməyə çalışdıqları bir şəraitdə, Qazaxıstan BRİKS kimi Rusiyanın geosiyasi layihələrində iştirak etməkdən imtina edərək müstəqilliyini nümayiş etdirir.

Kənd təsərrüfatlı siyasət

Rusiya ilə Qazaxıstan arasında iqtisadi maraqlar çoxdan ziddiyyət təşkil edir. Qazaxıstanın aqrar sahəsində əldə etdiyi uğurlar, yalnız istehsal həcmini artırmaqla kifayətlənməyərək, əsas kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə rəqabətədavamlı qiymətlər təklif etmələri, Rusiyalı istehsalçılar üçün ciddi təhdidə çevrilib. Rusiyada məhsulun az olduğu şəraitdə, yerli fermerlər qiymət artımına əvvəlcədən hazırlıq görərək, bunu məhsulsuzluqla izah edirdilər. Lakin Qazaxıstandan mühüm idxal tədarükü bu planları poza bilərdi və daxili bazarı ticarət baryerləri vasitəsilə qorumaq üçün əsas oldu.

Bu vəziyyət göstərir ki, kənd təsərrüfatı münaqişəsi yalnız bir buzdağının görünən hissəsidir. Əsasda bazar üzərində nəzarət və bölgədə strateji təsir uğrunda mübarizə dayanır. Rusiya, xüsusən postsovet ölkələrindən olan xarici idxaldan asılılığı minimuma endirməyə çalışır, çünki bu ölkələr iqtisadi və siyasi qərarlarında Moskvadan getdikcə uzaqlaşırlar.

Geosiyasi hesab: BRİKS dilemması

Rusiyanın məhdudiyyətlər tətbiq etməsini sürətləndirən əsas amil Qazaxıstanın BRİKS-ə qoşulmaqdan imtina etməsi oldu. Rusiya, inkişaf edən ölkələrin alyansları vasitəsilə Qərbə qarşı bir güc tarazlığı yaratmağa çalışdığı bir vaxtda, Qazaxıstan Kremlin diqqət mərkəzinə çevrildi. Moskva, Astananı əsas müttəfiq olaraq görürdü və onun iştirakı Rusiyanın beynəlxalq əhəmiyyətini təsdiqləyəcək, Qərbin onu təcrid etməsi mifini dağıdacaq.

Lakin Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev fərqli bir strategiya seçdi, çoxvektorlu siyasət yolunu tutdu. Bu kurs, geosiyasi bloklarda sərt şəkildə iştirak etmək istəməyən dövlətlər tərəfindən getdikcə daha çox dəstəklənir və Qazaxıstana müxtəlif qlobal güc mərkəzləri ilə əməkdaşlıqdan faydalanmağa imkan verir.

Moskvadan Qazaxıstanın bu addımına reaksiya gözlənildiyi kimi sərt oldu. Rosselxoznadzor tərəfindən idxal məhdudiyyətlərinin tətbiqi, Astanaya mövqeyini yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur etmək məqsədi ilə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edildi.

Belə bir strategiya səmərəsiz ola bilər. Qazaxıstan artıq öz müstəqilliyini və çoxvektorlu siyasətini müdafiə etmək bacarığını sübut edib. Bundan əlavə, iqtisadi məhdudiyyətlər yalnız Qazaxıstana deyil, həm də bəzi Qazaxıstan məhsullarının idxalından asılı olan Rusiyaya da zərər verə bilər. Qlobal qeyri-müəyyənliyin və gərginliyin artdığı bir şəraitdə, birtərəfli tədbirlər nadir hallarda istənilən nəticəyə gətirib çıxarır, xüsusən də söhbət beynəlxalq arenada müstəqil oyunçu olmaq ambisiyasına sahib ölkələrdən gedirsə.

Rusiya və Qazaxıstan arasında baş verən kənd təsərrüfatı idxalı və BRİKS-ə üzvlük məsələsindəki münaqişə postsovet məkanında dərin dəyişiklikləri əks etdirir. Qazaxıstan öz milli maraqlarına və çoxvektorlu yanaşmasına əsaslanaraq müstəqil xarici siyasət yürütdüyünü göstərir. Rusiya öz təsir dairəsini təzyiq və iqtisadi tədbirlər vasitəsilə qorumağa çalışsa da, Qazaxıstan başqalarının tələblərinə boyun əymədən müasir beynəlxalq arenada öz qaydaları ilə oynamağın mümkün olduğunu nümayiş etdirir,

Qazaxıstan dünya arenasında: ambisiyalar, çağırışlar və perspektivlər

Avropa ilə Asiyanın kəsişməsində yerləşən Qazaxıstan həmişə regional və qlobal siyasətdə mühüm rol oynamışdır. Ölkənin Mərkəzi Asiyada əsas oyunçu statusu Almaniyanın "Elm və Siyasət Fondu" (SWP) tərəfindən tanınmış və Qazaxıstan "orta güclər" siyahısına daxil edilmişdir. Bu tanınma, ölkənin beynəlxalq siyasi tarixində yeni bir səhifə açır və bu hadisənin səbəbləri və nəticələrinin daha dərindən təhlil edilməsini tələb edir.

Qazaxıstanın geosiyasi əhəmiyyəti: Şərq və Qərb arasında körpü

Qazaxıstan həm Qərbin, həm də Şərqin mədəni və tarixi ənənələrini birləşdirən unikal coğrafi və siyasi mövqeyə malikdir. Bir tərəfdən ölkə sovet keçmişini miras alıb, digər tərəfdən isə dünya iqtisadiyyatına və siyasətinə inteqrasiya etməyə çalışır. Bu sərhəd mövqeyi Qazaxıstanı təkcə müxtəlif sivilizasiyalar arasında strateji körpüyə deyil, həm də beynəlxalq münasibətlərin dinamikasına təsir göstərə bilən mühüm geosiyasi aktora çevirir.

Müasir şəraitdə Qazaxıstan nadir demokratik islahatlara keçid nümunəsi kimi çıxış edir. Bu proses sadə olmayıb və çətinliklərlə müşayiət olunub, lakin bu, ölkənin modernləşməyə olan sadiqliyini göstərir və bu da onun beynəlxalq tanınmasında mühüm amilə çevrilir. Qazaxıstanın mövcud prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin siyasəti, Şərq və Qərb arasındakı artan qlobal ziddiyyətlər şəraitində sabitliyi və neytrallığı qoruyub saxlamağa yönəlib ki, bu da ölkənin dünya arenasında əhəmiyyətini artırır.

Xarici siyasət və Mərkəzi Asiyada təsir

Qazaxıstanın "orta güc" kimi tanınmasının əsas amillərindən biri onun uğurlu xarici siyasətidir. Qonşu Mərkəzi Asiya dövlətlərindən fərqli olaraq, Qazaxıstan çoxvektorlu siyasət aparmaq, həm Rusiya, həm də Qərblə balanslaşdırılmış münasibətləri qorumaq bacarığı ilə seçilir. Bu diplomatik çeviklik ölkənin beynəlxalq statusunun möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynayır.

Qazaxıstanın Mərkəzi Asiyadakı siyasəti regional təhlükəsizliyin və əməkdaşlığın gücləndirilməsinə yönəlib və bu, ölkəyə qonşu dövlətlər arasında münaqişələrin və ixtilafların tənzimlənməsində açar mövqeyini tutmağa imkan verir. Qazaxıstan Avrasiya İqtisadi Birliyi (AİB) və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) kimi regional inteqrasiya təşəbbüslərində fəal iştirak edir ki, bu da onun beynəlxalq təsirini daha da artırır.

Eyni zamanda, Qazaxıstanın Qərbi Avropa, ABŞ və Çinlə əlaqələri inkişaf etdirmək cəhdi ölkəyə aparıcı dünya gücləri ilə strateji tərəfdaşlıqlar formalaşdırmağa imkan verir ki, bu da onun beynəlxalq siyasətdəki mövqeyini daha da gücləndirir. Lakin burada mürəkkəb bir problem yaranır: Qazaxıstan balansı qoruyub saxlamalıdır ki, yalnız bir tərəfin təsir dairəsinə düşməsin.

İqtisadi ambisiyalar və enerji transformasiyası

Qazaxıstanın iqtisadi inkişafı da onun "orta güc" kimi tanınmasında mühüm rol oynayır. Son onilliklərdə ölkə öz neft və qaz ehtiyatlarını fəal şəkildə inkişaf etdirmiş və bu, ona enerji bazarında əsas mövqeləri tutmağa imkan vermişdir. Dünyanın iqtisadiyyatı yeni enerji mənbələrinə keçid etdiyi bir şəraitdə, Qazaxıstan öz iqtisadiyyatını şaxələndirmək və qlobal enerji transformasiyasının çağırışlarına uyğunlaşmaq zərurəti ilə üzləşir.

Qazaxıstanın zəngin uran ehtiyatları ölkəyə atom energetikasının inkişafı kontekstində yeni imkanlar açır. Atom elektrik stansiyasının tikintisi qərarı yalnız iqtisadi deyil, həm də geosiyasi əhəmiyyət kəsb edən mühüm siyasi addımdır. Ölkə bu layihənin həyata keçirilməsində ya Rusiya, ya da Qərb ölkələri ilə əməkdaşlıq seçimi qarşısındadır. Bu seçim, Qazaxıstanın gələcək xarici siyasətinə və iqtisadi prioritetlərinə mühüm təsir göstərə bilər.

Enerji müstəqilliyi və Qazaxıstanın beynəlxalq yaşıl enerji bazarlarına inteqrasiya qabiliyyəti onun "orta güc" kimi gələcəyinin təmin edilməsində əsas rol oynayır. Təmiz enerjiyə artan qlobal tələbat fonunda ölkə öz təbii resurslarından istifadə edərək dünya arenasındakı təsirini daha da artırmaq imkanı əldə edə bilər.

Qazaxıstanın qarşısındakı çağırışlar: Rusiya və Qərb arasında

Artan ambisiyalara və beynəlxalq arenada tanınmağa baxmayaraq, Qazaxıstan çoxsaylı çağırışlarla üzləşir. Əsas məsələ - Rusiya və Qərblə balanslaşdırılmış münasibətləri qoruyub saxlamaq və qlobal münaqişələrə cəlb olunmaqdan qaçmaqdır. Rusiyayla uzun sərhəd, sıx iqtisadi əlaqələr və ortaq tarixi yaddaş Qazaxıstanı Rusiya və Qərb arasındakı qarşıdurmaya cəlb etmək cəhdlərinə qarşı xüsusilə həssas edir.

Prezident Kasım-Jomart Tokayevin siyasətinin ən mühüm aspektlərindən biri Qazaxıstanı qlobal parçalanmalardan uzaq tutmaq və neytrallığı qorumaq məqsədidir. Bu, ölkədən həm çeviklik, həm də uzaqgörənlik tələb edir, çünki böyük güclərin təzyiqi davamlı olaraq artır. Qazaxıstanın "orta güc" kimi tanınması bu təzyiqləri gücləndirə bilər, çünki müxtəlif qlobal oyunçular Qazaxıstanı öz geosiyasi maraqları üçün istifadə etməyə çalışacaq.

Beynəlxalq tanınma və perspektivlər

Qazaxıstanın "orta güclərdən" biri kimi tanınması ölkənin qlobal siyasi memarlıqda əhəmiyyətini təsdiqləyir. Bu, xarici investisiyaların cəlb olunması, beynəlxalq maliyyə bazarlarında mövqelərin gücləndirilməsi və diplomatik əlaqələrin genişləndirilməsi baxımından ölkə üçün yeni perspektivlər açır. Bununla yanaşı, bu tanınma Qazaxıstana yeni öhdəliklər və çağırışlar da gətirir.

Ölkə mühüm dəyişikliklər ərəfəsindədir və onun qlobal arenadakı gələcək mövqeyi daxili islahatlar və xarici çağırışlarla nə qədər uğurla mübarizə aparmasından asılı olacaq. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, yeni sahələrin, o cümlədən atom energetikasının inkişafı və beynəlxalq mövqelərin möhkəmləndirilməsi Qazaxıstandan yalnız strateji planlaşdırmanı deyil, həm də dəyişən qlobal siyasi və iqtisadi şəraitə uyğunlaşma çevikliyini tələb edir.

Nəticə etibarilə, Qazaxıstanı öz statusunu daha da möhkəmləndirmək üçün çətin bir yol gözləyir.

Prezident Tokayevin neytrallığın qorunmasına və beynəlxalq əlaqələrin gücləndirilməsinə yönəlmiş siyasəti ölkənin sabit gələcəyinin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Lakin Qazaxıstan öz beynəlxalq nüfuzunu qorumaq və artırmaq üçün iqtisadi islahatlar aparmaqda, enerji sektorunu inkişaf etdirməkdə və siyasi institutlarını gücləndirməkdə fəal işlərini davam etdirməlidir.