İqlim, yoxsa rahatlıq? - Aİ balans axtarışında

Tarix: 16 Yanvar 2025 12:03

Sonxeber.net "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bakıda keçirilən COP29 çərçivəsində iqlim sammitində iddialı qərar qəbul edildi: inkişaf etmiş ölkələr inkişaf etməkdə olan dövlətlərə iqlim dəyişikliyinin nəticələrinə qarşı mübarizə üçün hər il 300 milyard dollar vəsait ayırmağı öhdəlik götürdülər. Lakin bu öhdəliyin həyata keçirilməsi Avropada iqtisadi böhranı dərinləşdirə bilər, xüsusilə də yeni seçilmiş prezident Donald Trampın ABŞ siyasətindəki dəyişiklikləri fonunda artan qeyri-müəyyənlik şəraitində.

İqlim ambisiyaları ilə geosiyasi çağırışlar arasında

İqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə özünü lider elan edən Avropa İttifaqı mürəkkəb bir seçim qarşısındadır. Dərinləşən enerji böhranı və artan geosiyasi gərginlik uzunmüddətli iqlim hədəflərinə yenidən baxmağa məcbur edir. Eyni zamanda, həm daxili, həm də xarici təzyiqlər bu prosesi çətinləşdirir.

Avropa 2015-ci il Paris Sazişinə sadiqliyini nümayiş etdirməkdə davam edir. Bu saziş əsrin ortalarına qədər karbon neytrallığına nail olmağı nəzərdə tutur. Lakin siyasi reallıqlar bu məqsədlərə çatmağı çətinləşdirir. Donald Trampın ABŞ-ın siyasi arenasına qayıdışı qlobal iqlim razılaşmasını pozmaq təhlükəsi yaradır. Onun əvvəlki prezidentliyi dövründə Amerika Paris Sazişindən çıxmışdı və Trampın yenidən seçilməsi beynəlxalq iqlim əməkdaşlığını zəiflədə bilər. Bu isə Avropa üçün əlavə risklər deməkdir, çünki ABŞ-ın qlobal öhdəliklərdən uzaqlaşması dünya iqlim siyasətində sabitsizlik yarada bilər.

Maliyyə yükü: imkanların sərhədində balans

COP29 konfransında qəbul edilən qərarlar 2035-ci ilə qədər iqlim maliyyələşdirilməsinin illik 300 milyard dollara çatdırılmasını nəzərdə tutur. Bu məbləğlər əvvəlki öhdəlikləri üstələyir və Avropa büdcəsinin yenidən bölüşdürülməsi imkanlarını sual altına qoyur. Artıq Aİ Ukraynaya böyük maliyyə dəstəyi ayırdığı bir şəraitdə iqlim təşəbbüslərini maliyyələşdirmək ciddi problemə çevrilib.

Bundan əlavə, Avropanın şərqində hərbi münaqişənin gərginləşməsi də təzyiqi artırır. Kiyevin Amerika ballistik raketlərindən istifadə etməsi gərginliyi artıraraq hərbi xərclərin yüksəlməsinə və Ukraynaya qarşı öhdəliklərin daha da sərtləşdirilməsinə səbəb olub. Nəticədə, Aİ dayanıqlı enerji keçidini dəstəkləmək və ya müharibə şəraitində yardımı artırmaq dilemması ilə üzləşir.

Kompromis, yoxsa kursun dəyişməsi?

Böhran Avropanın enerji resurslarının idxalından asılılığını daha da dərinləşdirir. Yenilənə bilən enerji mənbələrinə keçidi sürətləndirmək cəhdlərinə baxmayaraq, mövcud infrastruktur və geosiyasi şərait karbohidrogenlərdən sürətlə imtina etməyə mane olur. Alternativlər - məsələn, LNG tədarükünün artırılması və ya kömür enerjisindən istifadə - iqlim məqsədlərinə ziddir və Aİ-yə üzv ölkələr arasında daxili ziddiyyətlərə səbəb olur.

Avropa İttifaqı iqlim ambisiyaları ilə iqtisadi reallıqlar arasında incə balans tapmaq üçün çətin seçimlərlə üz-üzədir. Bu balans həm Avropanın öz gələcəyini, həm də qlobal iqlim siyasətinin istiqamətini müəyyən edə bilər.

Avropanı nə gözləyir?

Avropa qarşısında iqlim ambisiyalarını geosiyasi reallıqlarla birləşdirə biləcək balanslaşdırılmış strategiya hazırlamaq vəzifəsi dayanır. Bunun üçün aşağıdakılar tələb oluna bilər:

İqlim maliyyələşdirilməsində islahatlar - vəsaitlərin daha çevik şəkildə bölüşdürülməsi mexanizmlərinin yaradılması.

Enerji müstəqilliyinin gücləndirilməsi - bərpa olunan enerji mənbələri (BEM) üçün infrastrukturun tikintisinin sürətləndirilməsi və enerji mənbələrinin diversifikasiyası.
Beynəlxalq tərəfdaşlarla dialoq - ABŞ-la kompromislər axtarmaq və Çin, Hindistan kimi digər böyük oyunçularla əməkdaşlığı gücləndirmək.

Dəyişkən dünya şəraitində Avropa uzunmüddətli hədəfləri ilə qısamüddətli çağırışlar arasında balans tapmağa çalışmalı olacaq ki, qlobal gündəlikdə liderliyini qoruya bilsin.

Davamlı inkişaf siyasətinin çağırışları

Avropa İttifaqının davamlı inkişaf siyasəti həm Aİ daxilində, həm də beynəlxalq səhnədə ciddi problemlərlə üzləşir. Cənubi Amerikadan kənd təsərrüfatı məhsullarının idxalına qarşı fermerlərin etirazları daxili ziddiyyətləri daha da dərinləşdirərək bölgədə sosial-siyasi qeyri-sabitliyi artırır.

İqtisadi təzyiq və sosial gərginlik

Avropalı fermerlər Aİ-nin sərt ekoloji standartlarına uyğun gəlməyən Cənubi Amerika məhsullarının daxili bazarı doldurmasından narazıdırlar. Bu, yerli məhsulların rəqabət qabiliyyətini itirərək Avropanın kənd təsərrüfatı sektorunun çöküşü ilə nəticələnə bilər. Avropa fermerləri artıq yüksək ekoloji standartlara və karbon izinin azaldılması tələblərinə görə yüksək xərclərlə üzləşirlər.

Mövcud uyğunsuzluq təkcə Aİ rəhbərliyinə olan etimadı zəiflədir, həm də sağçı radikal partiyaların populyarlığını artırır. Bu partiyalar iqtisadi çətinliklərdən və sosial narazılıqdan istifadə edərək ekoloji siyasəti tənqid edir, vergilərin artırılmasına qarşı çıxır və cəmiyyətdə bölünmələri dərinləşdirir.

Donald Trampın qayıdışı və beynəlxalq təsirlər

Donald Trampın yenidən prezident seçilməsi əlavə qeyri-sabitlik amili ola bilər. O, Avropada avroskeptik və sağçı radikal hərəkatları dəstəkləməklə tanınır. Trampın təsiri bu qüvvələrin güclənməsinə səbəb olaraq ənənəvi partiyaların zəifləməsinə gətirib çıxara bilər.

Bu xüsusilə Aİ-nin ekoloji məqsədləri ilə iqtisadi reallıqlar arasındakı ziddiyyətdə özünü göstərir. Avropanın sağçı radikal hərəkatları Trampın arqumentlərindən istifadə edərək "yaşıl kursu" milli iqtisadiyyat və suverenlik üçün təhdid kimi təqdim edir. ABŞ-dan gələn bu dəstək Aİ-nin ekoloji hədəflərə nail olmaq üçün səylərini çətinləşdirərək İttifaqda parçalanmanı gücləndirə bilər.

Davamlı inkişaf üçün nəticələr

Sağçı radikal partiyaların populyarlığının artması və onların ekoloji siyasətə qarşı çıxışı Aİ-nin davamlı inkişaf üzrə uzunmüddətli hədəflərini təxribata məruz qoyur. Avropa Komissiyası çətin bir seçimlə üzləşir: sərt ekoloji siyasəti davam etdirərək sosial etimadı itirmək, ya da iqtisadi maraqlar naminə onu yumşaldaraq iqlim böhranına qarşı mübarizədə geri addım atmaq.

Beləliklə, fermerlərin etirazları kimi daxili siyasi faktorlar və ABŞ-da siyasi iqlimin dəyişməsi ilə bağlı xarici çağırışlar Aİ-nin iqtisadi, ekoloji və sosial prioritetlər arasında balans saxlamaq qabiliyyətinə dərin təsir göstərir.

Gələcəyə baxış

Avropa İttifaqı 2050-ci ilə qədər karbon neytrallığına nail olmağı qarşısına məqsəd qoyub. Lakin bu iddialı plan həm geosiyasi, həm də iqtisadi reallıqlarla şərtlənən çoxsaylı maneələrlə üzləşir. Avropa üçün əsas vəzifə bu maneələri aradan qaldıraraq davamlı inkişaf sahəsində qlobal liderliyini qorumaq olacaq.

Enerji sabitliyinin itirilməsi

Rus qazından imtina və sanksiyalar müharibəsindən sonra Avropa İttifaqı alternativ enerji mənbələri axtarmağa məcbur oldu. Əsas həll yolu sıxılmış təbii qazın (STQ) tədarükünün artırılması oldu, lakin bu strategiyanın məhdudiyyətləri var. STQ istehsalçıları ilə müqavilələr adətən qısamüddətli olur və bu, uzunmüddətli enerji sabitliyini təmin etmir. Eyni zamanda, bazar reallıqları infrastruktura böyük sərmayələrin kompensasiyası üçün 25-30 illik müqavilələr bağlanmasını tələb edir. Lakin belə öhdəliklər Avropanın iqlim məqsədləri ilə ziddiyyət təşkil edə bilər, çünki karbohidrogenlərdən uzunmüddətli asılılıq bərpa olunan enerji sektorunun inkişafını ləngidir.

Aİ çətin seçim qarşısındadır: bazarın tələblərinə uyğunlaşmaq, yoxsa enerji resurslarının çatışmazlığı riski ilə üzləşmək. İkinci variant region ölkələrinə iqtisadi təzyiqləri artıra bilər.

İqlim fəlakətləri - yeni problem

Daşqınlar, quraqlıqlar və ekstremal temperatur kimi iqlim fəlakətlərinin artması Aİ büdcəsinə əlavə yük gətirir. Davamlı infrastrukturun və aşağı karbonlu texnologiyaların inkişafına investisiyalar təhlükəsizliyi təmin etmək və vətəndaşların rifahını qorumaq üçün zəruridir. Lakin bu layihələr böyük maliyyə vəsaitləri tələb edir və həmişə effektiv şəkildə maliyyələşdirilə bilmir.

Xüsusilə ekoloji təmiz texnologiyaların əlçatanlığı problemi kəskindir. Çindən günəş panelləri, akkumulyatorlar və digər ekoloji məhsulların idxalına gömrük rüsumlarının artırılması bərpa olunan enerji mənbələrinə keçidi çətinləşdirir. Bu sektorda ticarət münaqişələri təzyiqi daha da artıraraq Avropanı daxili və ya alternativ texnoloji həllər axtarmağa məcbur edir.

Avropanın enerji çağırışlarını aradan qaldırma yolları

Avropa İttifaqının enerji və iqlim siyasəti sahəsində qarşılaşdığı müasir çağırışlar strateji yanaşma və sistemli həllər tələb edir. Cari reallıqlara uyğunlaşmaq və davamlı inkişafı təmin etmək üçün Aİ aşağıdakı istiqamətlərə fokuslanmalıdır:

1. Enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi

Enerji təhlükəsizliyinin əsas elementi enerji tədarükçülərinin və mənbələrinin müxtəlifliyidir. Sıxılmış təbii qazın (STQ) tədarükünün artırılması ənənəvi tədarükçülərdən asılılığı azaltmağa imkan verəcək. Lakin bu kifayət etmir: Avropa günəş, külək və hidrogen kimi bərpa olunan enerji sahələrində öz gücünü inkişaf etdirməyi sürətləndirməlidir.

2. İqlim təşəbbüslərinin maliyyələşdirilməsinin artırılması

Avropa Yaşıl Kursu böyük investisiyaların artırılmasını tələb edir. Tədqiqatlara, "təmiz" texnologiyaların inkişafına və infrastrukturun modernləşdirilməsinə əlavə resursların cəlb edilməsi Aİ-yə karbon izini azaltmaq məqsədlərinə çatmağa kömək edəcək. Özəl kapitalın cəlb edilməsi və qrant proqramlarının genişləndirilməsi bu strategiyanın mühüm hissəsi olacaq.

3. Xarici tədarükdən asılılığın azaldılması

Günəş panelləri, akkumulyatorlar və digər əsas texnologiyaların yerli istehsalının inkişafı qlobal ticarət və geosiyasi risklər qarşısında həssaslığı azaltmaq üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Avropa daxilində davamlı tədarük zəncirinin yaradılması enerji müstəqilliyinə doğru mühüm addım olacaq.

4. Enerji şəbəkələrinin modernləşdirilməsi

Bərpa olunan enerji mənbələrinin inteqrasiyası mövcud enerji infrastrukturunda əhəmiyyətli dəyişikliklər tələb edir. Elektrik şəbəkələrinin yenilənməsi, "ağıllı" texnologiyaların tətbiqi və onların yüklərə davamlılığının artırılması etibarlı enerji təminatını təmin etmək üçün prioritet olmalıdır.

2050-ci ilə qədər "sıfır emissiya" məqsədinə nail olmaq Avropa İttifaqının əsas hədəfi olaraq qalır. Lakin bu vəzifənin yerinə yetirilməsi həm daxili maneələrin - resursların yenidən bölüşdürülməsi və enerji sektorunun islahatı, həm də xarici problemlərin - geosiyasi çağırışların öhdəsindən gəlməyi tələb edir.

Aİ-nin seçilmiş strategiyasını nə dərəcədə uğurla həyata keçirəcəyi təkcə iqlim təşəbbüslərinin uğurunu deyil, həm də regionun enerji təhlükəsizliyini müəyyən edəcək. Avropa seçim qarşısındadır və vaxtında, qətiyyətlə hərəkət etmək bacarığı qlobal enerji keçidi şəraitində onun dünyadakı yerini müəyyənləşdirəcək.

Avropa İttifaqı iqlim ambisiyaları ilə iqtisadi dayanıqlılıq arasında incə balans tapmaq zərurəti ilə üz-üzədir. Əsas prioritetlər aşağıdakılardır:

1. ABŞ-la danışıqlar

Donald Tramp administrasiyası ilə əməkdaşlıq strategiyası hazırlanmalıdır ki, qlobal iqlim təşəbbüslərinin pozulması riski minimuma endirilsin. Avropa, Trampın iqlim siyasətinə skeptik yanaşmasına baxmayaraq, əməkdaşlıq nöqtələri tapmağa çalışmalıdır.

2. Enerji resurslarının idxalından asılılığın azaldılması

Avropa ölkələri daxili bərpa olunan enerji sektorunun inkişafını sürətləndirməlidirlər. Bu, xarici amillərə qarşı həssaslığı azaltmaq və enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün əsas addımlardan biridir. Günəş, külək və hidrogen enerjisi üzrə milli layihələrin genişləndirilməsi bu istiqamətdə vacibdir.

3. İqlim siyasətinin adaptasiyası

Maliyyə öhdəliklərinə yenidən baxılması zəruridir ki, davamlı inkişaf məqsədlərinin həyata keçirilməsi daxili iqtisadiyyata zərər vermədən mümkün olsun. Aİ, maliyyə axınlarını daha effektiv şəkildə idarə etmək üçün çevik mexanizmlər yaratmalıdır.

4. Sosial gərginliyin azaldılması

Fermerlər və kiçik biznes üçün dəstək proqramlarının hazırlanması etiraz əhval-ruhiyyəsini minimallaşdırmağa və radikal siyasi qüvvələrin populyarlığının artmasının qarşısını almağa kömək edəcək. Bu cür təşəbbüslər cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında harmoniya yaratmaq üçün vacibdir.

5. Strateji qərarların uzunmüddətli təsirləri

Avropa mürəkkəb bir vəziyyətdədir və qəbul ediləcək istənilən strateji qərar uzunmüddətli nəticələr doğura bilər. Qlobal qeyri-müəyyənlik şəraitində Bakıda keçirilmiş iqlim sammiti təkcə ambisiyaların nümayişi deyil, həm də ekoloji prioritetləri iqtisadi reallıqlarla birləşdirən daha praqmatik yanaşma çağırışı oldu.

Avropa üçün bu vəziyyətdən çıxış yolu dayanıqlı və balanslı yanaşma tələb edir. Qlobal səviyyədə liderliyini qoruyub saxlamaq üçün Avropa İttifaqı həm daxili, həm də xarici problemləri həll edərək iqlim və iqtisadiyyat arasında uyğunluğu təmin etməlidir.